Onderstaand artikel is eerder verschenen in juli 1994 in de reeks Ideas and Consequences van het Amerikaanse tijdschrift The Freeman, een uitgave van The Foundation for Economic Education. Vertaling en bewerking: Mike van Roosmalen.

Jaren geleden was ik werkzaam als docent economie en stelde ik ieder jaar tijdens de eerste les de volgende vraag aan mijn nieuwe studenten: Wie of wat bepaalt uiteindelijk of een samenleving georganiseerd wordt volgens socialistische, centraal opgelegde regels of volgens de vrije marktorde van vrij ondernemerschap en privé-eigendom? Het antwoord op deze vraag is tevens het antwoord op de hiervan afgeleide vraag: Wat is er de oorzaak van dat samenlevingen soms overgaan van het ene op het andere economische systeem?

Zelden kreeg ik het antwoord waarnaar ik zocht, ondanks alle aanwijzingen die ik gaf. De antwoorden luidden meestal ‘de president’, ‘het parlement’, ‘de pers’, ‘het onderwijs’. Nadat aan het raden een einde was gekomen onthulde ik mijn eigen antwoord: Mensen en instellingen spelen zeker een belangrijke rol doch beide antwoorden zijn niet fundamenteel genoeg daar niet wordt aangegeven waarom mensen en instellingen zich gedragen zoals ze doen. Het juiste antwoord is hetgeen waarover Victor Hugo eens heeft gezegd dat ze machtiger zijn dan alle legers op aarde: Ideeën!

Mensen zoals politici, activisten, geestelijken en docenten spelen vaak een rol bij veranderingen, maar ideeën zijn de uiteindelijke aanstichters. Ideeën zijn van doorslaggevende betekenis bij het ontwikkelen van een overheidsbeleid en de daarmee samenhangende kwestie van vrij ondernemerschap versus socialisme. Waar mensen in geloven verklaart een heleboel (zoniet alles), zoals de wijze waarop ze zich gedragen, hoe ze stemmen, welke wetten en regels ze steunen en accepteren, en wat voor een politiek systeem ze nastreven. Verander ideeën, en je kunt de loop van de geschiedenis veranderen!

Ideeën, zowel de goede als de slechte, hebben vaak een betoverende werking. Ze hebben sterke hartstochten opgeroepen en lagen aan de wieg van menige revolutie. In deze eeuw zijn we bijvoorbeeld getuige geweest van de opkomst van een wereldrijk dat zich verbonden had aan de ideeën van Karl Marx en hebben we ook gezien hoe dit rijk weer werd ontbonden door de werking van een nog veel krachtiger idee: het idee van vrijheid en van vrije markten!

De Britse econoom John Maynard Keynes verwoordde het juist toen hij het volgende schreef: “The ideas of economists and political philosophers, both when they are right and when they are wrong, are more powerful than is commonly understood. Indeed, the world is ruled by little else. Practical men, who believe themselves to be quite exempt from any intellectual influences, are usually the slaves of some defunct economist. Madmen in authority, who hear voices in the air, are distilling their frenzy from some academic scribbler of a few years back”.

Voor veel mensen die werkzaam zijn in het bedrijfsleven komt het als geen verrassing te lezen dat anti-kapitalistische ideeën een dramatische invloed hebben gehad in de twintigste eeuw. Een overheidssector die groter is dan ooit en die nog nooit eerder zo’n groot aandeel van het nationaal inkomen consumeerde is het duidelijke bewijs van deze ideeën. Een ander verontrustend stuk bewijs komt van een onderzoek door het Media Institute naar televisie-programma’s dat drie jaar geleden is uitgevoerd en waarvan de uitkomsten schokkend zijn: slechts 3% van alle zakenmensen die op tv werden uitgebeeld waren sociaal nuttig bezig en vertoonden economisch produktief gedrag. Hetzelfde onderzoek rapporteerde ook dat meer dan de helft van de op tv uitgebeelde zakenmensen zich bezig hield met illegale activiteiten zoals fraude en moord! Een Amerikaans kind heeft op 18-jarige leeftijd gemiddeld tienduizend moorden gepleegd zien worden door zakenmensen!!

Vergist U zich niet, deze ontwikkelingen weerspiegelen en voeden een geheel van opinies en een samenstel van ideeën die fundamenteel vijandig staan tegenover de vrije markt en het vrije ondernemerschap. Op een subtiele wijze vreten ze al tientallen jaren aan de filosofische en institutionele pijlers van onze vrije samenleving. Ideeën hebben consequenties!

Omdat de ideeënstrijd zo belangrijk is kan het bedrijfsleven zich geen afwachtende houding veroorloven en kan het niet berusten in de rol van principiële bezwaarmaker. Als het voor U wat uitmaakt of U leeft in een volledig gesocialiseerde economie of in een vrije economie dan is het zeer kortzichtig om geen tijd en middelen beschikbaar te stellen om het huidige opinie-klimaat te beînvloeden en bij te stellen.

Veel zakenmensen zullen op het bovenstaande antwoorden: Ja, maar ik heb me verbonden aan dit soort zaken. Sommige politieke kandidaten kunnen op mijn financiële steun rekenen en mijn bedrijf sponsort allerlei politieke actie- comité’s. Dit is allemaal belangrijk, maar zeker niet genoeg. Politici geven immers slechts meningen weer en spelen zelden een rol bij de vorming van deze meningen. En wat politici, eenmaal in functie, kunnen bereiken wordt omlijnd en beperkt door de opinies van de heersende meerderheid. Als je werkelijk veranderingen wil, moet je in ideeën investeren. Als je de publieke opinie kunt veranderen, zullen de politici automatisch volgen!

Het verschijnsel dat het bedrijfsleven wetenschappellijke bureau’s financieel ondersteunt die onderzoek doen naar het overheidsbeleid is niet nieuw. Wat wellicht wel als een verrassing komt, is dat een belangrijk deel van de geldelijke fondsen terechtkomt bij mensen en instellingen die veraf staan van het idee van een vrije markt. Veel te veel zakenmensen financieren in feite de verkeerde kant.

In een onlangs verschenen uitgave van ‘Patterns of Corporate Philantrophy’ (een publikatie van het Capital Research Centre in Washington D.C.) rapporteert de econoom James T. Bennett dat het Amerikaanse bedrijfsleven flink tekortschiet in haar steun aan het systeem van vrij ondernemerschap, het systeem dat aan de basis ligt van haar eigen bestaan. Bennett schrijft dat jaar in jaar uit het grootste deel van de donaties die het bedrijfsleven doet wegvloeit naar politieke instellingen die gekenmerkt worden door een houding die vijandig staat tegenover de vrije markt. In de inleiding van de eerste uitgave van ‘Patterns’ schreef Robert H. Malott van FMC Corporation: “Unfortunately, most corporations devote only a small share of their contributions to public affairs. Worse yet, even these relatively small contributions often reflect a strategy of appeasement. Put more bluntly, many corporations actually reward the groups that most vigorously attack them.”

Financiële steun van het bedrijfsleven voor die groepen die een grotere interveniërende rol van de overheid voorstaan staat gelijk aan het voeden van een krokodil in de hoop dat hij jou als laatste opeet. Als aandeelhouder zou ik me flink bedrogen voelen, als iemand die gelooft in het belang van een vrije samenleving ben ik hierover diep verontwaardigd. Het bedrijfsleven moet eens kritisch naar zichzelf kijken en zich afvragen of het meehelpt de ideeën van privé-eigendom, vrij ondernemerschap en particulier initiatief te bewaren en te versterken, of dat het zichzelf economisch om zeep helpt door die groepen te subsidiëren die streven naar meer centrale planning en beheersing. Iedereen in het bedrijfsleven die de illusie heeft dat ideeën te vaag zijn om daadwerkelijk van belang te zijn, roep ik op om wakker te worden. Ideeën spelen een doorslaggevende rol bij de inrichting van onze samenleving, scheppen als het ware het toneel waarop wij allen figureren.

Investeren in de juiste ideeën is een investering op lange termijn, maar een met een zeker rendement. De hoogste prioriteit voor iedere individuele zakenman, en trouwens voor iedereen die zijn vrijheid hoog acht, is zelfeducatie. Steun de zaak van de vrijheid zo effectief mogelijk in woord en daad! En, als de financiële middelen het toelaten, investeer in die instellingen die zich verbonden hebben aan deze zaak, zoals de Foundation for Economic Education. De opbrengst van deze investering – een sterkere vrije samenleving – is de enige opbrengst die garandeert dat uw belastingen niet omhoog gaan en dat uw kinderen zullen leven als vrije en welvarende burgers!