Regelmatig wordt gesteld dat libertariërs onverbeterlijke individualisten zijn. “Leven en…
Regelmatig wordt gesteld dat libertariërs onverbeterlijke individualisten zijn. “Leven en laten leven,” is hun devies. “Ik zal jou niet in de weg zitten, en jij mij niet.” De libertariër wordt gezien als swingende einzelganger die vrijelijk een beetje voort hobbelt en de ander daarbij totaal negeert of “laat leven”.
Veruit de meeste mensen hebben echter geheel andere behoeften, ze zijn geen kluizenaar maar gezellige wezens, medemensen met emoties. Samenwerken, lachen, huilen, zijn wezenlijke menselijke trekjes. Als we het koud hebben, wat in dit jaargetijde geen zeldzaamheid is, kun je natuurlijk de kachel hoger zetten, maar bij echte koude “tot op het bot”, is er maar een ding dat werkt: lijfelijk contact met een medemens.
Hoe passen we deze al te menselijke behoeften in het libertarische “leven en laten leven”? Voor het samenwerken is er een antwoord: we sluiten, op basis van vrijwilligheid, een contract. Maar bij ons emotionele privé-leven klinkt het afsluiten van zo’n contract wel erg formeel en omslachtig. Wat voor contracten zou je allemaal niet moeten aangaan?
Afspraken
Toch is dit wat we voortdurend doen. We hoeven hierbij niet alleen aan het huwelijkscontract met de partner te denken, maar ook, en vooral, aan de honderden kleine afspraakjes die we bijna dagelijks maken: voor het drinken van een kopje thee bij een vriendin, voor het tijdstip waarop de behanger komt, voor deelname aan de volleybalcompetitie. Dit soort vrijwillige overeenkomsten zijn er in alle soorten. Soms maken we een specifieke afspraak, soms ook is dat helemaal niet nodig omdat beide partijen exact weten wat ze te verwachten hebben. Voor de gemeenschappelijke maaltijden in het gezin is er een schema, bij lidmaatschap van een vereniging ben je op bepaalde tijden beschikbaar. Iedereen weet wanneer zijn of haar aanwezigheid wordt verwacht.
Libertarisme heeft niets met egocentrisch individualisme van doen, het sluit het zelfs uit. Libertariërs zijn volwaardige gemeenschapsmensen. Ze kunnen zonder terughouding meedoen. Het enige verschil is dat ze er van uitgaan het recht te hebben contracten op te zeggen. Dit eist verantwoordelijkheid, je kunt b.v. je kinderen niet zomaar op straat zetten. In overleg met andere partijen zijn er echter altijd verantwoorde oplossingen te vinden voor het beëindigen van een afhankelijkheid of van wederzijdse verwachtingen.
Libertariërs gaan ervan uit dat leven synoniem is met veranderen. Ze proberen hun lot te verbeteren door in hun “contracten” regelmatig verschuivingen aan te brengen. Ze kiezen voor een andere bakker wanneer ze ontdekken dat deze beter brood bakt. Ze kiezen voor een andere ziektekostenverzekering wanneer deze voor dezelfde service een lagere premie rekent. (En ze worden boos omdat dit bij het verplichte ziekenfonds niet kan.)
Consequenties van samenspel
Liefde voor vrijheid, de eigen verantwoordelijkheid, houdt echter geenszins een gebrek aan liefde voor de medemens in. Juist door steeds bewust te kiezen, af te wegen, realiseer je je de consequenties van je gedrag, niet alleen voor jezelf, maar ook voor de ander. Misschien dat de genoemde bakker brodeloos wordt. Is het liefdeloos om dan toch zijn brood niet te kopen? Het antwoord is “Nee”. Hij blijft een man die ongetwijfeld op een andere manier zijn kost kan verdienen. Het is zelfs mogelijk dat hij er straks blij mee is kok of iets dergelijks te zijn geworden.
De consequenties van het opzeggen van het samenspel zullen meestal buiten onze waarneming vallen. Maar is dat een reden om de nieuwe bakker geen kans te geven? Want ook deze heeft een gezin dat gevoed en gehuisvest moet worden. Veranderen heeft altijd gevolgen. De verantwoordelijkheid voor het opvangen daarvan ligt bij beide partijen. (De overeenkomst in het voorbeeld is wat te vrijblijvend om mijn verantwoordelijkheid duidelijk te kunnen zien. Anders wordt het wanneer de partijen expliciet afspraken maken, bijvoorbeeld bij een dienstverband. Meestal worden bij het aangaan van een dergelijke afhankelijkheid terecht opzegclausules besproken).
Wat het helpen van mijn vroegere bakker betreft, zal de hulp niet bestaan uit doorgaan mijn brood bij hem te bestellen en alles bij het oude te laten. Dat klinkt hard, maar een dergelijk, duidelijk signaal is niet te voorkomen in een dynamische samenleving. Overigens is het helemaal niet onmogelijk dat mijn oude bakker door deze impuls zelfs beter brood gaat bakken, dan kan ik weer bij hem bestellen. Vertellen waarom ik naar een andere bakker ga, het signaal, blijkt tegelijk mijn hulp aan hem te zijn.
Signalen doorgeven
Liefde voor de gemeenschap betekent signalen doorgeven, laten weten hoe je er over denkt in de praktijk. Permanent zoeken naar de beste alternatieven. Zonder gemeenschap kan dat niet, er zijn dan geen alternatieven. De kluizenaar is geen libertariër. Hij is alleen vrij door zijn isolement. Je zou hem zelfs kunnen beschrijven als een collectivistisch hoogtepunt, hij kiest nooit, berokkent niemand per ongeluk schade; voor hem is iedereen gelijk en van dezelfde oninteressante grijze kleur. De heremiet kent geen enkele verantwoordelijkheid voor de medemens, hij zal hooguit een gebed aan de mensheid als geheel wijden, maar het individu laat hem koud. De libertariër daarentegen kiest voortdurend. Andere mensen, individuen, zijn hierin betrokken en ondergaan de consequenties van het veranderen en opzeggen van contracten. Dit betekent een intensieve samenwerking met, en verantwoordelijk voor de partners.
“Leven en laten leven,” is iets anders dan vrijblijvend rommelen. “Leven” betekent verandering niet schuwen. “Laten leven” is mede verantwoordelijk zijn voor de consequenties die de veranderingen in mijn leven voor anderen hebben.