Juist in het genre “sciencefiction” zijn veel films te vinden die voor libertariërs…
Juist in het genre “sciencefiction” zijn veel films te vinden die voor libertariërs interessant zijn. Niet zozeer omdat deze films sterk individualistisch zijn maar wel omdat ze vaak sterk anticollectivistisch en antioverheid zijn!
Sciencefiction, of SF, is eigenlijk een verwarrende benaming. Tegenwoordig wordt de aanduiding Future Fiction (FF) steeds vaker gebruikt, waarmee wordt aangegeven dat het om denkbeeldige toekomstscenario’s gaat. Vroeger werd science gezegd omdat de denkbeeldige toekomst vaak voorzien werd van allerlei wetenschappelijke en technologische kennis en foefjes die toen niet bestonden maar wel mogelijk werden geacht. (Zoals ruimteschepen, het overwinnen van de zwaartekracht en computers die zo klein zijn dat ze op je bureau passen!).
Het betere FF/SF werk betreft voornamelijk denkbeeldige samenlevingen van de toekomst, gebaseerd op bepaalde tendensen die zich nu al voordoen. Door vanuit het heden te extrapoleren naar de nabije of verre toekomst kan een samenleving ontstaan die ontwikkelingen in onze huidige wereld verscherpt duidelijk maakt.
Ayn Rand’s Atlas Shrugged is het voorbeeld van Future Fiction: een toenemende bemoeienis van de overheid met individuen en met de markteconomie leidt tot een algehele ineenstorting van de samenleving. (Dit boek is nog niet verfilmd, doch er circuleren nog steeds geruchten dat er ooit een miniserie voor de televisie van zal worden gemaakt.
Zo zijn er veel FF/SF films die een dergelijk onheilsbeeld van de toekomst geven.
De film 1984, gebaseerd op Orwell’s boek, gaat over de opstand van een individu tegen een totalitaire maatschappij verpersoonlijkt door de figuur van Big Brother. Het boek werd voor het eerst in 1956 verfilmd en vervolgens opnieuw in 1984. (Beide versies krijgen de hoge waarderingen van *** in Maltin’s filmgids.)
De collectivistische staat van 1984 beheerst de mensen door hun denken en praten, dus via conceptuele manipulatie, vergaand te beïnvloeden. Ook Orwell’s Animal Farm is als tekenfilm voor volwassenen verfilmd en draagt zijn boodschap even sterk over als het boek. Na een opstand tegen de mensen voeren de dieren van een boerderij een socialistisch systeem in. Al snel nemen de varkens de macht over. De ware aard van het socialisme en van overheden wordt (voor de dieren) te laat duidelijk. Ook Huxley’s Brave New World is verfilmd, en wel in 1980. Huxley’s collectivistische staat beheerst de mensen met behulp van genetische en chemische middelen.
In de klassieke FF/SF film Fahrenheit 451, gemaakt in 1967, krijgt het beroep van brandweerman een bijzondere betekenis wanneer het bezitten c.q. lezen van boeken wordt verboden en de brandweermannen worden ingezet om boeken te verbranden. De helden zijn individuen die zichzelf ten doel hebben gesteld een boek volledig uit het hoofd te kennen waardoor de menselijkheid bewaard blijft.
In Soylent Green is er overbevolking en voedseltekort. Alleen de rijken, dat wil zeggen de regeerders, hebben echt eten en echte wijn, terwijl de massa chemisch geprepareerd voedsel krijgt. Niet zo denkbeeldig!
In Blade Runner zijn enkele androïden, op de mens lijkende robotachtige wezens, gestoord geworden. Een speurder krijgt de opdracht ze op te sporen en te vernietigen. Ook deze samenleving van de toekomst is overbevolkt, corrupt en gedegenereerd, en heeft een politie en overheid die niet te vertrouwen zijn.
De tv-film Amerika draait om de bezetting van de VS door Russische troepen. Ook in deze film wordt door de machthebbers de taal gemanipuleerd om de bevolking rustig te houden. Amerikaanse politici baseren zich op de rijke Amerikaanse geschiedenis van een streven naar individuele vrijheid om een totalitaire overheid te legitimeren. De makers van de film dachten dat daar Russen voor nodig zijn!
Red Dawn gaat eveneens over (jonge) Amerikanen die tegen Russische bezetters vechten, maar in deze film wordt minder ingegaan op de trucs van de overheersers. Het verhaal toont een moedig gevecht voor een vaag vrijheidsideaal.
Dan is er ook nog de merkwaardige film Tron waarin een jongen die computerspelletjes speelt opeens in de computer terechtkomt en moet vechten tegen de overheersing van de centrale computer (lees: overheid) om een vrij “systeem” te verkrijgen. De techniek die wordt gebruikt om de “binnenkant” van een computer in beeld te brengen is prachtig.
De bovenstaande films vond ik alle zeer boeiend, (alleen Brave New World heb ik niet gezien). Ze houden ons op verschillende manieren een mogelijke (dreigende) toekomst voor ogen.
Verreweg de meeste FF/SF-films zijn mijns inziens thematisch oninteressant, hoewel de technische snufjes erin vaal wel fascinerend zijn. Voorbeelden zijn de Planet of the Apes-films, de Star Wars-films, de verfilming van Dune, de supermonster films (Godzilla e.d.), de Mad Max films (olie/benzinetekort), 2001: A Space Odyssey en 20/0, Westworld en Futureworld (op hol geslagen robots).
Geen van deze films is veel meer dan een interessant gegeven dat gebracht of verkracht wordt in een sfeer van zeer geavanceerde hightech cinematografie. Uitzondering hierop zouden de Star Trek-films zijn, vervolg op de tv-serie waarin vaak libertarische ideeën werden gebracht (zie Reason). In conclusie: de betere FF/SF films zijn voor libertariërs interessant voorzover zij waarschuwen tegen huidige ontwikkelingen richting overheidsdwang en collectivisme.
De films gebaseerd op tekorten gaan altijd mank in de verklaring die zij geven voor het ontstaan van het tekort; er hangt een sfeer van “De Club van Rome” over deze films met de impliciete boodschap dat de overheden van de wereld moeten zorgen voor de ecologie. Het is erg jammer dat ze nooit laten zien hoe een dergelijke toekomst te voorkómen valt, namelijk door een vrije samenleving.