God is dood, lang leve de duivel

Het valt tegenwoordig niet mee om socialist te zijn. Er gaat geen NOS-journaal voorbij of er…

Het valt tegenwoordig niet mee om socialist te zijn. Er gaat geen NOS-journaal voorbij of er verschijnt wel een vermoeide socialistische leider in beeld, die een knieval maakt voor de markteconomie in een wanhopige poging zijn armetierige maatschappij nieuw leven in te blazen (en Westerse kredieten los te krijgen). Er valt geen krant in de bus of er staat wel een aankondiging in van de zoveelste vastgeroeste, nagenoeg failliete socialistische boedel. Is het socialisme op de fles? Blazen de revolutionaire troepen de aftocht? Misschien. Dat wil echter nog geenszins zeggen dat onze progressief geestelijke leiders nu het boetekleed omdoen en zich tot het kapitalisme bekeren – of zelfs maar een moment bereid zijn de mogelijke goede kanten van het kapitalistische systeem in hun blikveld toe te laten.

Integendeel, de oogkleppen blijven op. De progressieve voortrekkers zijn vastberaden om onze argeloze jeugd te behoeden voor de verleidingen van het kapitalisme. Een beproefde techniek die zij hanteren om het kapitalisme in diskrediet te brengen bestaat eruit “het Kapitaal” de schuld te geven van problemen die veroorzaakt zijn door het overheidsingrijpen in de economie. Zo waarschuwde onlangs de Amerikaanse columniste Flora Lewis in de Volkskrant (17-08-89) dat de communistische landen die de markteconomie willen introduceren “(nu) te maken (gaan) krijgen met kapitalistische euvelen zoals werkloosheid, ongelijkheid en hollende inflatie…”

Over de kapitalistische “ongelijkheid” wil ik het nu niet hebben maar… “hollende inflatie” een kapitalistisch euvel? Wou mevrouw Lewis soms beweren dat de macht van de centrale overheid om onbeperkte hoeveelheden geld te drukken een kapitalistisch verschijnsel is? Of dat Joegoslavië – om een willekeurig voorbeeld te noemen van een land waar de inflatie de pan uit rijst – een kapitalistisch land is? Het kapitalisme “hollende inflatie” in de schoenen schuiven is ongeveer hetzelfde als het humanisme verantwoordelijk stellen voor de moordpartijen van ayatollah Khomeiny en zijn schuimbekkende volgelingen.

Mevrouw Lewis’ associatie van het kapitalisme met werkloosheid is nog veel misleidender. Het is waar dat onder het communisme officieel geen werkloosheid bestaat. Iedereen tewerkstellen is gemakkelijk genoeg, zeker op papier. Maar daarmee is niet gezegd dat werkloosheid een “kapitalistisch” verschijnsel is. De vraag is of de huidige hoge werkloosheid in het Westen te wijten is aan het kapitalistische element in ons systeem, of aan de socialistische invloed op onze economie. Mevrouw Lewis verkiest dit probleem fijntjes te omzeilen. Zij redeneert volgens het aloude vooruitstrevende syllogisme: het is slecht, het gebeurt in het Westen, dus is het de schuld van het kapitalisme. Merkwaardig is het wel dat al tientallen jaren lang er alleen maar socialistische, sociaal-democratische, en christen-democratische regeringen aan de macht zijn in het Westen (met niet meer dan af en toe een sprankje verwaterd liberalisme erin) – al tientallen jaren lang is er geen econoom, geen politicus, geen professor, geen schrijver en geen dagbladredacteur meer te vinden die het kapitalisme voorstaat. Al tientallen jaren lang worden in alle Westerse landen, inclusief de Verenigde Staten, socialistische maatregelen ingevoerd, grijpt de overheid op allerlei manieren in de economie in, hebben we te kampen met overheidstekorten, verstikkende belastingen, uit de pan rijzende subsidies. Maar, als er economische problemen de kop opsteken – als er werkloosheid ontstaat, en inflatie – dan worden die net zo gemakkelijk op het kapitalistische conto geschreven – dan is het Kapitaal nog steeds de schuld – dan zit er ineens een bankier onder ieder bed. Je vraagt je wel af, als onze maatschappij nog steeds zo in de tang zit van het kapitalistische systeem, wat hebben die socialisten dan eigenlijk gedaan al die jaren toen ze aan de macht waren?

André Gorz, één van de belangrijkste theoretici van de milieubeweging en “groen links”, weet het nog bonter te vertellen. “De staat van de monopolies,” schrijft Gorz, “is, in overeenstemming met de aard van het monopoliekapitaal zelf, een autonoom geworden overheersings- en besturingsapparaat, waarvan de onbelemmerde macht afdaalt naar een maatschappij in ontwrichting, en die ordent overeenkomstig de eisen van het kapitaal dat, door zijn concentratie en omvang van zijn economische eenheden aan de greep en de controle van zijn juridische eigenaars ontsnapt, de kaders van het burgerlijke recht doet springen, en voor zijn rationeel beheer een centrale staatsbesturing vereist, liefst (maar niet noodzakelijkerwijs) gepaard met staatseigendom.” (Afscheid van het Proletariaat, Amsterdam, Van Gennep, 1982, blz. 48). Plotseling wordt het kapitalisme op één lijn gesteld met “centrale staatsbesturing”, bij voorkeur zelfs gepaard gaand met “staatseigendom”, en en passant verantwoordelijk gesteld voor de “ontwrichting” van de maatschappij en de ondermijning van nota bene het “burgerlijke recht”!

Dat het fundamentele kenmerk van het kapitalistische systeem, ook volgens Karl Marx en consorten, het particuliere eigendom van de productiemiddelen is, en dus de scheiding van staat en economie, is André Gorz en Flora Lewis blijkbaar even ontgaan. Dat de definitie van het socialisme, jawel – ook volgens Vadertje Marx – het collectieve eigendom van de productiemiddelen is, is iets dat de hedendaagse progressievelling eveneens bij voorkeur over het hoofd ziet. Hoe komt het, vraagt Flora Lewis zich af, dat de mensen in socialistische landen wel eens niet zo enthousiast zouden kunnen reageren op de introductie van de markteconomie?

“Dat komt doordat het revolutionaire ideaal van sociale rechtvaardigheid nog steeds opgeld doet en ook gedeeltelijk is ingelost. Het systeem (d.w.z. het communisme) is er niet in geslaagd het kapitalisme te begraven of zelfs maar de levensstandaard te verhogen, (maar) er werd (wel) zekerheid verschaft aan mensen die dat nog nooit hadden gekend… En ondanks alle verschrikkingen leverde het systeem de sociale normen (?) en eerbied voor de arbeid, ook voor de nederigste. Die doelstellingen zijn niet losgelaten, in westerse samenlevingen trouwens ook niet.”

Wonderbaarlijke metamorfose: plotseling is het “revolutionaire ideaal” niet meer wat het altijd geweest is – het collectieve eigendom van de productiemiddelen – maar “sociale rechtvaardigheid”. Plotseling is het socialisme opnieuw gedefinieerd als een systeem dat wordt gekenmerkt door “eerbied voor de arbeid” – alsof dat een socialistische uitvinding is. Plotseling heet het dat het socialisme “zekerheid” zou hebben verschaft aan mensen die dat nog nooit zouden hebben gekend. Zekerheid? Vertel dat aan de Chinese studenten, de Russische dissidenten, de Hongaarse boeren in Roemenië, de Turken in Bulgarije, de voormalige inwoners van Phnom Penh, de Vietnamese vluchtelingen, de hongerenden in Ethiopië, de honderden mensen die zijn neergeschoten bij ontsnappingspogingen aan het IJzeren Gordijn.

Mevrouw Lewis is nog wel zo beleefd om – zij het terloops melding te maken van “verschrikkingen” die zich zouden hebben voorgedaan onder het socialistische systeem. Wat die verschrikkingen precies geweest zijn – massamoorden, deportaties, werkkampen, opsluiten van dissidenten, beperking van bewegingsvrijheid en vrijheid van meningsuiting – dat vindt ze verder blijkbaar niet zo belangrijk. Hoe die verschrikkingen te rijmen zijn met een systeem dat gelijk staat aan “sociale rechtvaardigheid”, ach, volgens haar zullen het wel ontsporingen geweest zijn, ongelukkige incidenten. Dat zijn het meestal als socialisten ergens een paar boeren executeren of studenten platwalsen.

Wie was er het eerst – God of de Duivel? Wellicht is er ooit een tijd geweest waarin de mensheid het zonder God of goden wist te stellen. Maar zonder duivel? Zonder een Satan om het kwaad in de wereld aan toe te schrijven – zonder boze geesten om haar eigen gebreken mee goed te praten – zonder zondebokken om haar eigen falen op af te wentelen? Dat is andere koek. De God van het Socialisme mag dan op sterven na dood zijn – over de duivel van het Kapitaal hoeven we ons voorlopig niet ongerust te maken. Die is nog een lang leven beschoren.