Er zijn in de loop der eeuwen heel wat pogingen ondernomen om Europa te veroveren. Daarbij ging het steeds om het uitbreiden van de persoonlijke macht van bepaalde vorsten. We plegen dat ‘vorsten’ en zelfs wel ‘edelen’ te noemen, maar in feite zijn het natuurlijk schurken! Handig geregelde huwelijken, duistere intriges en wapengeweld waren de middelen om hun doelen te bereiken. Maar het is nooit echt gelukt Europa in te pikken, hoewel naar het schijnt Karel de Grote en Karel de Vijfde een heel eind gekomen zijn.

Over het algemeen kun je stellen dat het kenmerk van al deze pogingen de persoonlijke hebzucht van enkelingen was. Individuen die zich als ‘tegenstanders’ en ‘vijanden’ tègenover de betreffende volkeren en staten opstelden, in die zin dat zij als veroveraars onverschillig waren voor de door hen onderworpen volkeren, precies zoals een dief wezenlijk niets met zijn slachtoffers te maken heeft. Hij neemt hun eigendommen zonder meer in bezit. Het gaat hem om dat bezit en verder niets.

Zo waren er in de geschiedenis tal van schurken die probeerden een zo groot mogelijk deel van Europa in te pikken, zonder dat zij speciale, min of meer idealistische, bedoelingen daarmee hadden, behalve natuurlijk het vergroten van hun macht en hun rijkdommen.

Thans beleven wij wederom een verwoede poging om Europa te veroveren, maar er is naast een aantal overeenkomsten tegelijkertijd een belangrijk verschil met dergelijke ondernemingen uit het verre verleden. Dat verschil ligt hierin dat het streven Europa te veroveren nu van binnenuit en in zekere zin van onderaf komt, namelijk via een uitgekookt systeem dat ‘democratie’ genoemd wordt. Er is nu geen sprake van onverschilligheid voor de onderworpenen maar een zekere onderlinge verbondenheid door een groot aantal gemeenschappelijke belangen, uiteraard van leperds die in die ‘democratie’ boven zijn komen drijven. Dat is een geheel nieuw verschijnsel dat, zij het in enigszins andere vormen, pas tweemaal eerder voorgekomen is.

Ik denk nu aan de veroveringen van Napoleon aan het begin van de 19e eeuw en natuurlijk ook aan die van Hitler vanaf 1933. In beide gevallen ging het minder om het in bezit nemen als zodanig alswel om het stichten van een groot verenigd Europa. Was dat misschien bij Napoleon niet helemaal manifest, bij Hitler was het eens te meer duidelijk. Het beoogde Derde Rijk zou een Verenigd Europa moeten zijn waarin, om voorlopig nog maar èèn voorbeeld te noemen, allemaal mensen van hetzelfde slag zouden leven, zuiver van bloed en overeenkomstig van ras. En dat verenigde Europa zou een economisch en politiek front moeten vormen tegen de Angelsaksische wereld.

Toch speelden bij Napoleon vrijwel dezelfde bedoelingen, wat meteen al blijkt uit het feit dat ook hij zich afzette tegen de Angelsaksische culturen. Hij lag hevig overhoop met de Engelsen en met de Amerikanen die nog maar kortgeleden zelfstandig waren geworden en in wie het zelfbewustzijn van vrije mensen steeds sterker werd.

Wat dit betreft meen ik te moeten wijzen op een in mijn ogen misleidende opvatting die ik voortdurend in de pers tegenkom en die ik ook bij herhaling door linkse politieke woordvoerders hoor verkondigen. Zij menen namelijk dat Engeland als vanzelfsprekend behoort bij dat toekomstige verenigde Europa, waarvoor Wim Kok en zijn kornuiten zich zo inspannen. Maar Engeland hoorde er historisch niet bij en is ook thans bepaald geen drijvende kracht voor het nieuwe verenigde Europa. De Engelsen liggen immers almaar dwars en dat is altijd al zo geweest. Indertijd hebben de Nederlanders menig oorlog met hen gevoerd en tot aan de tweede wereldoorlog stonden de Europeanen eerder vijandig tegenover de Engelsen dan vriendschappelijk. Soms wilden die Britten wel wat met Europa, maar dat had niet veel meer inhoud dan hun oude droom: een wereld omspannend Groot-Brittannië. Ook met de Fransen hebben de Britten heel wat afgevochten en, niet te vergeten met de Spanjaarden! Dat is allemaal niet toevallig. Zeker achteraf kun je vaststellen dat de belangen van de Engelse cultuur geheel ergens ànders lagen en wel bij de ontwikkeling van een moderne, op exacte wetenschap en management gestoelde, wereld zoals die inmiddels min of meer een realiteit is geworden in het huidige, bijna de gehele wereld omspannende, Engelse taalgebied: de Angelsaksische wereld.

Neen, het gaat in werkelijkheid om de oude veroveraars, Frankrijk en Duitsland. Zij proberen wederom, maar nu op een eigentijdse manier, Europa te veroveren. Dat geschiedt thans van binnenuit door zogenaamd democratisch gekozen machtige burgers en volgens criteria die door de wetenschappen ontwikkeld zijn. Wapengeweld komt daar niet meer aan te pas en vanzelfsprekend berust de macht niet meer bij èèn enkele dictator zoals Napoleon en Hitler dat waren. Nu zijn het andere schurken die de dienst uitmaken. Zij doen dat natuurlijk in beschaafd overleg en zij baseren zich daarbij vanzelfsprekend op onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek. Maar intussen wijken hun strategieën niet wezenlijk af van die van genoemde dictators. Het mag dan ook geen verbazing wekken dat er volstrekt geen sprake kan zijn van democratie.

Het is beslist niet toevallig dat het met de democratie in het Verenigd Europa almaar niet wil lukken. En ook ligt het in de logica dat dit Europa in het teken van de economische managers zal gaan staan, niet alleen echter omdat er een lucratieve zaak van gemaakt moet worden. Juist zij moeten de dienst uit gaan maken omdat zij uiterst doorkneed zijn in een buitengewoon geraffineerd machtsdenken. Dat berust op een voorstelling van de maatschappij waarin een op de wetenschappen gebaseerde verticale hiërarchie het machtsmiddel is. Een systeem dus dat eenzijdig van boven naar beneden werkt. Anders gezegd: volgens het wetenschappelijke denken kan men niet anders dan de maatschappij als een, vanuit een onaantastbaar machtscentrum, te beheersen zaak zien, een zaak die men zo efficiënt mogelijk in zijn macht moet zien te krijgen en te houden.

Voor wetenschappelijk geschoolde elites is dat iets waarmee zij vertrouwd zijn, het is immers ook voor de wetenschap kenmerkend: het is de bedoeling van de beoefenaren van wetenschappen de werkelijkheid in hun macht te krijgen teneinde haar naar hun hand te kunnen zetten. Kennis is in wezen niets anders dan een zaak die men, door onderzoek en theorievorming, in zijn macht gekregen heeft. Men kan dan met een grote mate van zekerheid voorspellen wat er gaat gebeuren als men een bepaald proces in gang zet. En het is dan ook inderdaad een feit dat ‘kennis macht is’. Louter gezien vanuit de wetenschap is dat best in orde, maar het wordt levensgevaarlijk als een dergelijke mentaliteit ook het maatschappelijk denken gaat bepalen. De maatschappij en de samenleving worden dan wetenschappelijke objecten waarvoor absolute voorspelbaarheid de norm wordt en die daardoor in toenemende mate vervreemd zijn van de realiteit. Zij mogen immers niet langer hun eigen, ònvoorspelbare gang gaan! Daarvoor is het noodzakelijk dat de gewone mensen ondergeschikt gemaakt worden, een onderdrukking die zo effectief is dat veel van die burgers er zelfs argeloos aan mee willen werken.

Het veroveren van Europa geschiedt nu van binnenuit en op wetenschappelijke wijze en daartegen is nauwelijks kruid gewassen. Het ziet er dus naar uit dat de oude droom van Napoleon en Hitler eindelijk gerealiseerd kan worden. Wat intriges en wapenen niet vermochten lukt met behulp van de wetenschap en de daarop gestoelde economische en politieke systemen.

Interessant is overigens ook het feit dat destijds beiden, zowel Napoleon als Hitler, ten strijde trokken tegen Rusland. Kennelijk hebben de heren min of meer aangevoeld dat de Russische cultuur een fundamentele bedreiging vormt voor hun aspiraties inzake een verenigd Europa. Dat blijkt in de grond van de zaak geen militaire of economische bedreiging te zijn, maar een culturele. Militair is Rusland nooit een echte bedreiging voor het westen geweest en dat geldt, in strijd met de opruiende verhalen van westerse politici, ook voor de Sowjet-Unie van na de tweede wereldoorlog.

Het feit dat Rusland na de eerste wereldoorlog communistisch geworden was is cultureel gezien niet van grote betekenis. Inderdaad had Hitler het er steeds over dat hij het communisme uit zou gaan roeien en waren er na hem nog wat verlichte geesten die hetzelfde wilden doen. Daardoor is de indruk ontstaan dat het iets belangrijks was. Maar het Russische communisme was in feite niet meer dan een tijdelijke en bij voorbaat al tot mislukken gedoemde manifestatie van iets dat in de Russen veel dieper ligt en daar gaat het werkelijk om.

Communistisch of niet, de Russische mens met zijn diepgeworteld universeel besef van broederschap, samenhang en humaniteit is zonder meer gevaarlijk voor de moderne westerse managers, voor wie alles uit elkaar gehaald moet worden. Dat analytische westerse denken verbreekt volgens de Russische mens de werkelijkheid. Volgens Dostojewski is de westerse wereld een ‘gebroken’ wereld die in de Russische mens een grote psychische weerstand oproept. De Rus voelt dat zo sterk doordat in hem de kiem ligt van een volgende culturele fase waarin het verbrekende analytisch-wetenschappelijke denken niet langer eenzijdig de maat zal zijn. Niet dat het verdwijnt of afgeschaft wordt, maar wel dat het van een hoofdzaak tot een, overigens onmisbare, bijzaak worden zal. Een soort van buitengewoon efficiënt hulpmiddel waarmee men de materiële ondergrond van het dagelijkse leven in orde kan maken. De hoofdzaak daarentegen is het leven zèlf en dat laat zich niet uit elkaar halen. Het leven is niet te analyseren, in formules uit te drukken en te voorspellen. Het westerse denken weet er dus in feite geen raad mee…

Op het ogenblik lijkt de culturele weerstand van de Russen tegen het westen geslonken te zijn zodat de westerse managers menen een kans te moeten wagen. Het is echter stellig van tijdelijke aard. De huidige chaos in Rusland zal gemakkelijker tot een hernieuwd ‘Russisch gevoel’ leiden dan tot de een of andere vorm van westers management-denken. En helemaal weg is het eigenlijk ook op het ogenblik niet zoals blijkt uit het gedrag van de Russische machthebbers die als de dood voor de opdringerige westerse NAVO-fanaten zijn. Het naar Rusland uitbreiden van de NAVO zou niet alleen een politieke, maar vooral ook een culturele overwinning van het westen zijn, iets wat tot op heden nog nooit echt gelukt is. Weliswaar is er altijd al in Rusland een westers georiënteerde intelligentsia, maar dat is in feite maar een uiterst dunne laag die nooit erg veel invloed gehad heeft. Macht had die intelligentsia wel, maar dat is heel wat anders dan invloed.

Zo hadden tot voor kort de communistische bonzen vrijwel onbeperkte macht, maar na het instorten van hun Sowjet-Unie bleek zonneklaar dat zij nauwelijks enige invloed op het Russische volk gehad hebben. En het is dat ongrijpbare volk dat qua aanleg niets van de westerse analytische mens moet hebben.

Intussen ijveren de westerse managers, met in de voorhoede de meeste Nederlandse politici, met grote energie voor een nieuw Verenigd Europa. Dat wordt geen Europa dat als het ware langs natuurlijke weg tot een eenheid uitgegroeid is, maar een Europa dat door een aantal belanghebbenden bedàcht is. Zij hebben, met behulp van allerlei wetenschappelijke theorieën en technieken, een blauwdruk van een groot machtsblok ontworpen. Een machtsblok dat niet meer, zoals in het verleden gepoogd werd, op de wapenen gestoeld is, maar daarentegen op economische macht. Zo’n macht is efficiënter dan welke andere vorm van macht ook. Hij maakt het mogelijk letterlijk iedereen, behalve diegenen die de touwtjes in handen hebben, in de tang te nemen omdat iedereen immers geld en goederen nodig heeft om te overleven.

Dat is wat ons in de naaste toekomst te wachten staat. Behalve dat dit ons veel geld gaat kosten en de afbraak van talloze voorzieningen met zich mee brengt zal het vooral onze vrijheid zijn die op slinkse wijze in handen gespeeld wordt van de managers. Zij moeten immers met zekerheid kunnen voorspellen hoe de maatschappij en vooral de economie reilt en zeilt. Zij moeten kunnen bepalen wat de burgers doen en laten en ook wat dat voor burgers zullen zijn, stellig bijvoorbeeld geen verschoppelingen uit de Derde Wereld!

Orde zal er zijn en tucht en ieders leven zal passen in de wetenschappelijk verantwoorde staalkaart van de managers. Zou er dan toch nog een Brave New World komen..?

THE BEAUTIFUL ART OF PHILOSOPHY

1) Homepage: http://home01.wxs.nl/~filosvis
2) Homepage: http://home.planet.nl/~dageraad.vis

GERELATEERDE ARTIKELENMEER VAN DEZE AUTEUR