Weg met Kyoto

Het Kyoto-verdrag heeft een goede naam. Het klinkt groen en suggereert staatsmanschap: eindelijk betonen de wereldleiders zich werkelijk wereldleiders en laten de planeet niet verkommeren.
Wat een vergissing. Kyoto is een heilloze weg. Het is een onbetaalbare oplossing voor een niet bestaand probleem. Hoe eerder Nederland besluit die weg te verlaten, hoe beter het is.

Hoe zit het ook alweer met Kyoto? In die Japanse plaats maakten diverse landen in december 1997 de afspraak om in 2012 gezamenlijk 5 procent minder broeikasgassen (vooral kooldioxide, CO2) uit te stoten in vergelijking met 1990. De hoop is dat aldus de veronderstelde klimaatverandering ten gevolge van het zogenoemde broeikaseffect kan worden tegengegaan.
Het Kyoto Protocol legt aan landen en werelddelen verschillende doelstellingen op. Europa zou 8 procent moeten bezuinigen. Nederland moet in 2012 6 procent verminderd hebben ten opzichte van 1990.

Een belangrijk argument tegen Kyoto is dat het veel geld gaat kosten. Werkgroep drie van het VN-orgaan dat achter het verdrag zit, schatte dat het nationaal inkomen van geïndustrialiseerde landen in 2010 ten gevolge van Kyoto tussen de 0,2 en de 2 procent lager zal zijn. Voor Nederland een bedrag tussen de 800 miljoen en de 8 miljard euro.

Minister Margreeth de Boer van Milieu schatte in 1998 dat de extra maatregelen van Kyoto de overheid, het bedrijfsleven en de consument samen 1,4 miljard euro in 2010 zouden kosten. Een berekening die later door enkele Nederlandse universiteiten en het RIVM, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, werd gemaakt, kwam lager uit: 0,2 procent van het bruto binnenlands product ofwel 800 miljoen euro.

Andere schattingen komen aanzienlijk hoger uit. Volgens het Amerikaanse onderzoeksinstituut Dri-Wefa zal het negatieve effect voor Duitsland en Groot-Brittannië 5 procent van het bruto binnenlands product bedragen en voor Nederland 3,8 procent, ofwel 15 miljard euro. Voor alle duidelijkheid: eik jaar opnieuw. Om een idee te geven hoe groot dat bedrag is: na twaalf jaar kan er de hele Nederlandse staatsschuld mee worden afgelost. Ook schatte het instituut dat er in Nederland 240.000 banen zullen verdwijnen. De onduidelijkheid in de schattingen heeft onder meer te maken met onzekerheid hoe landen hun Kyoto-doelstellingen gaan invullen. Er bestaat een levendige handel in emmissierechten. Natuurlijk verbruikt Nederland in vergelijking met een Afrikaans land enorm veel energie per hoofd van de bevolking, maar vergeleken met energie slurper Amerika zijn wij al behoorlijk efficiënt: het lage fruit is al geplukt. Mede daarom koopt Nederland emissierechten in Oost-Europa. De besparingen op de uitstoot van broeikasgassen aldaar tellen mee voor de Kyoto-doelstellingen. Zo heeft Nederland onlangs 25 miljoen euro betaald voor de modernisering van een waterkrachtcentrale in Roemenië, een omvorming van een kolencentrale naar een biomassacentrale in Hongarije en nog twee andere projecten.

Omdat de fabrieken en energiecentrales in Oost-Europa en in de Derde Wereld technologisch ver achterlopen op die in Nederland, is het in die landen veel goedkoper om CO2 reducties te realiseren. Maar daar staat weer tegenover dat een euro die in Hongarije wordt geïnvesteerd in Nederland min der spin-off (zoals werkgelegenheid) schept. Kortom, een moeilijke vergelijking met veel onbekenden.
De econoom Hans Labohm, actief binnen de VVD en werkzaam bij Instituut Clingendael, schat dat Kyoto wereldwijd tussen de 150 en 350 miljard euro zal kosten. Per jaar. Ook de Deense statisticus Bjorn lomborg (bekend en berucht geworden door zijn boek Tbe Skeptical Enviromentalist) hanteerde in het tijdschrift Scientific American van mei vorig jaar deze schatting.

Lomborg: ‘Omdat de opwarming van het klimaat vooral de landen in de Derde Wereld raakt, moeten we ons afvragen of Kyoto de beste manier is om hen te helpen. Het antwoord is nee. Voor de kosten van Kyoto in 2010 zouden we in één keer het grootste probleem op aarde kunnen oplossen: we zouden ieder mens op aarde schoon drinkwater en wc’s kunnen geven. Dit zou twee miljoen levens redden en een half miljard ernstige ziekten per jaar voorkomen. En eik daaropvolgend jaar zouden we weer zoiets moois kunnen doen.’

De werkelijkheid is nog dramatischer dan Lomborg aangeeft. Als de theorie van klimaatverandering door het broeikaseffect klopt, moet de uitstoot van kooldioxide en methaan met 50 tot 70 procent worden teruggebracht. Het Kyoto Protocol is, zoals het Europese Milieubureau onlangs nog vaststelde, niet meer dan ‘een eerste bescheiden stap’ in die richting.

En zelfs dat eerste stapje verloopt niet bepaald vloeiend. Een recent rapport voor de Europese Commissie voorspelde dat de doelstellingen in Europa bij lange na niet zullen worden gehaald. Idem voor Nederland. Als Nederland Kyoto haalt, komt dat alleen maar door investeringen in het buitenland. De binnenlandse uitstoot van CO2 is niet gedaald ten opzichte van 1990, maar juist gestegen.
Ondanks de enorme bedragen die Kyoto vergt, zal het vrijwel geen invloed hebben op het mondiale klimaat. Er is wel geschat dat het verdrag het klimaat in 2050 met 0,07 graad zal hebben afgekoeld. Een andere vergelijking is dat de temperatuur die anders in het jaar 2100 bereikt zal zijn, nu zes jaar wordt uitgesteld.

De logische consequentie hiervan is dat één Kyoto niet genoeg zal zijn. Ook het VN-bureau dat achter het verdrag zit, heeft dat al kenbaar gemaakt. Het Kyoto Protocol wil 5 procent reductie van broeikasgassen in 2010, terwijl 50 tot 70 procent reductie nodig is. Dat betekent tien tot veertien nieuwe Kyoto’s. Voeg daaraan toe dat die 5 procent in 2010 niet gehaald wordt en dat lang niet alle landen meedoen aan het Protocol, en het is niet gewaagd om te veronderstellen dat de totale investeringen om de eventuele opwarming van het klimaat door het broeikaseffect te bestrijden twintig tot veertig maal het bedrag van dat ene Kyoto zullen beslaan.

Wie daarmee gaat rekenen, komt op absurde getallen uit. Het zou bijvoorbeeld tientallen procenten van het Nederlandse nationale inkomen opslokken en wereldwijd jaarlijks 4.000 miljard euro kunnen kosten. Of het ooit zal komen tot een tweede, laat staan twintigste Kyoto, is overigens de vraag. Lang niet alle landen in de wereld hebben het Kyoto-verdrag ondertekend. De Verenigde Staten, verantwoordelijk voor meer dan een kwart van de broeikasgasuitstoot, zullen het niet ondertekenen. Rusland en Canada konden slechts met moeite over de streep worden getrokken en zullen waarschijnlijk een volgende keer weigeren. En sinds de klimaatconferentie van oktober 2002 in New Delhi staat vast dat de Derde Wereld niet mee zal werken aan de ambitieuze doelstellingen om 50 tot 70 procent van de emissies te reduceren. De Derde Wereld ziet in dat zij dan nooit uit het slop komt en vindt begrijpelijkerwijs dat het rijke Westen Kyoto 2 tot en met 20 voor zijn rekening moet nemen.

Ten slotte, waarom is dit allemaal ook alweer begonnen? Omdat door het broeikaseffect het klimaat in het jaar 2100 met 4,5 graden opgewarmd zou worden en dat gepaard zou gaan met een grote zeespiegelstijging en andere klimaatproblemen.

Sommige wetenschapsmensen en veel politici doen het voorkomen dat dit alles keihard bewezen is. Dat is niet zo. De klimaatkunde staat bol van de onzekerheden. Natuurlijk is er de afgelopen decennia (mede dankzij de commotie over het broeikaseffect) veel over het klimaat ontdekt, maar met elke ontdekking groeit het besef dat er nog veel meer is dat we niet weten.

Klimaatdeskundigen kunnen de meest simpele vragen niet beantwoorden: ze weten niet of wolken afkoelen dan wel verwarmen, ze weten dat de lucht vochtigheid stijgt bij een opwarming van de aarde, ze weten dat dit leidt tot meer sneeuwval bij de polen, maar ze weten niet of dit meer, minder of gelijk is aan de hoeveelheid ijs die zal smelten door de hogere temperatuur.

Natuurlijk, het is logisch dat de klimaatkunde geen antwoord heeft op dit soort vragen. Het is een tamelijk jonge wetenschap en het klimaat zit razend ingewikkeld in elkaar (kijk maar hoe moeilijk het weer zich laat voorspellen, ondanks al die steeds slimmere computers). Maar dan gaan we toch met z’n allen geen honderden miljarden euro’s uitgeven op basis van voorspellingen uit zo’n onrijpe discipline? Temeer omdat we ook weten dat de zon een veel grotere invloed heeft op ons klimaat dan een eventueel broeikaseffect. Gaan we straks ook een verdrag sluiten om eventuele veranderingen in de zon te bestrijden?

Kyoto is geen alternatief voor dijkophoging. De zeespiegel zal in onze contreien sowieso stijgen We zijn nu eenmaal afkomstig uit een ijstijd waarin de zeespiegel aanzienlijk lager stond. Voeg daarbij dat de ijskap tijdens de laatste ijstijd Noord-Europa naar beneden heeft gedrukt en de rest van Europa (waar Nederland net bij hoort) naar boven. Europa is zich daarvan nog steeds aan het herstellen, wat tot gevolg heeft dat Scandinavië elke eeuw een tikje stijgt en Nederland daalt. Onze zeespiegel blijft dus onherroepelijk doorstijgen, hoeveel Kyoto’s er ook komen.

De theorie van het broeikaseffect is een nauwelijks verholen aanval op het economisch stelsel zoals dat nu bestaat in grote delen van de wereld. Dat komt omdat de voornaamste schuldige aan het broeikaseffect, het gas kooidioxide, nauw gekoppeld is aan vrijwel elke menselijke activiteit. Bijna alles wat mensen doen, inclusief ademhalen, brengt kooldioxide voort.

Als het broeikasverhaal klopt, moet ook de hele wereldeconomie op de schop. Misschien, heel misschien, zal dit ooit in een verre toekomst nodig zijn. Erg waarschijnlijk is dit niet. Vermoedelijk zit de aarde slimmer in elkaar dan de klimaatdeskundigen nu denken. Zou de planeet die er al miljarden jaren was vóór onze voorouders uit de boom klommen, zo snel van slag raken als wij per ongeluk op een verkeerd knopje drukken? Nee, voorlopig is er nog tijd genoeg om het probleem, als er al sprake is van een probleem, grondig uit te zoeken.

Kyoto heet het begin van een antwoord te zijn op het broeikaseffect. Een oplossing voor een verondersteld probleem. Als zodanig is het erger dan het euvel zelf. De voorstanders van Kyoto schermen vaak met grote woorden. Die zijn hier inderdaad op hun plaats. Ten behoeve van onze kinderen en kindskinderen, met het oog op de duurzaamheid van de economie, uit compassie met de Derde Wereld, moet Nederland uit dit rampzalige verdrag stappen.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in Elsevier, op 8-2-2003.