‘De vrouwen van de profeet’ van Nahed Selim

In de moslimwereld zijn vrouwen vaak de laatste schakel in een lange keten van onderdrukten.

In de moslimwereld zijn vrouwen vaak de laatste schakel in een lange keten van onderdrukten. Daarbij wordt dikwijls de religie gebruikt om de vrouw af te schrikken en te intimideren. In De vrouwen van de profeet laat Nahed Selim zien dat het beroep dat door mannen op de koran gedaan wordt vaak misplaatst is. Daarvoor heeft de auteur de koran goed bestudeerd en probeert ze de vaak dichterlijke en cryptische omschrijvingen om te zetten in een hedendaags woordgebruik. Nahed Selim trekt traditionele interpretaties van de koran in twijfel en vraagt zich af wat de koran vrouwen in deze tijd te bieden heeft. Ze gaat terug naar de tijd van Mohammed om de betekenis van allerlei voorschriften te doorgronden.

Nahed Salim werd in 1953 geboren in Egypte en werkt momenteel als vertaler-tolk. Ze schrijft regelmatig columns voor NRC Handelsblad en Opzij. Eerder publiceerde ze de opvallende roman Brieven uit Egypte. Dit boek, De vrouwen van de profeet, vormt alvast een belangrijk onderdeel in de hedendaagse discussie over de positie van de vrouw in de islam. Zowel in Frankrijk, Nederland als in België wordt vandaag volop gediscussieerd over dit probleem en over de wenselijkheid om hoofddoeken te verbieden voor vertegenwoordigers van de overheid en voor leerlingen in openbare scholen. Daarbij gaat het niet zozeer over de hoofddoek op zich maar wel over de ondergeschiktheid van de vrouw tegenover de man in de moslimcultuur. Het boek van Nahed Salim toont aan dat hier wel degelijk een probleem bestaat en dat in de geopenbaarde teksten tal van verwijzingen staan die aantonen dat vrouwen en mannen in de islam niet op een gelijke manier beschouwd en behandeld worden.

Nahed Salim beschrijft hoe het leven in Egypte dertig jaar geleden was toen er een grote openheid bestond waarbij vrouwen vochten voor gelijke rechten en niemand een hoofddoek droeg. Intussen is de situatie volledig veranderd. Nasser verloor de oorlog tegen Israël. Het betekende een keerpunt in de hele Arabische wereld. Religieuze groepen kregen steeds meer aanhang en eisten een andere en meer rigide code. ‘Islam is the solution’, zo verscheen het op steeds meer muren in Egypte. Moslims werden verplicht om te leven volgens de bepalingen van teksten die veertien eeuwen geleden werden opgelegd. Sindsdien verschenen overal hoofddoeken.

De auteur is zelf gelovig maar staat kritisch tegenover een letterlijke interpretatie van de koran. Ze vindt het absurd “om het beschavingsproces op een bepaald punt in de tijd te bevriezen en te denken dat dit een eindstation is.” Hoe correct zijn de openbaringen van de profeet neergeschreven, zo vraagt Salim zich af, in de wetenschap dat deze teksten pas meer dan 130 jaar na zijn dood, of vier tot vijf generaties later, werden neergeschreven. Voor haar staat het vast dat de uitsluitend mannelijke geleerden de teksten zodanig hebben neergeschreven en geïnterpreteerd dat ze voordelig uitkwamen voor de mannen. De oorspronkelijke boodschap van de koran, die ten opzichte van de pre-islamitische periode duidelijk een verbetering inhield voor het lot van alle mensen en vooral van vrouwen, werd op die manier een middel voor de mannen om hun initiële machtspositie tegenover de vrouw te versterken en te bestendigen. Veel zogenaamde islamitische verplichtingen berusten volgens de auteur dan ook op bedrog, verdraaiing en misinterpretatie.

Zo staat in de koran nergens de verplichting om een hoofddoek te dragen. In vers 24:31 staat dat vrouwen ‘hun sieraad (zinat) niet mogen tonen’. Volgens één interpretatie van de verteller Ibn Abbas betekent dit dat vrouwen bijgevolg hun hele lichaam moeten bedekken. Het belangrijke begrip zina(t) heeft evenwel niet met lichamelijke schoonheid te maken. Er bestaat aldus Salim geen aanleiding voor een verplichte chador, nikaab of zelfs maar een hoofddoek. Een even onrechtvaardige tekst vindt ze in vers 2:223 dat stelt ‘Uw vrouwen zijn een akker voor u, zo komt dan door uw akker zoals gij maar wilt’. Het geeft alle (seksuele) macht aan de man over de vrouw. En vrouwen moeten laten gedijen want vers 4:34 stelt dan weer ‘Maar zij van wie jullie opstandigheid vrezen, vermaant haar, laat haar alleen in bed en slaat haar’. Voor Salim moet elke vrouw die zichzelf en de koran serieus neemt, zich bij het lezen hiervan verraden voelen.

Ook op andere vlakken betoont de koran zich bijzonder vrouwonvriendelijk. Op het vlak van het erfrecht krijgt de man het dubbele van wat de vrouw krijgt. Volgens de auteur was dit niet de oorspronkelijke bedoeling. De koran had net als andere religies tot doel om de samenleving beter te organiseren door op te komen voor de zwakkeren en door misstanden op te heffen. Voor de islam zou de hele nalatenschap naar volwassen mannelijke erfgenamen gegaan zijn. Maar opnieuw hebben mannen snel ingezien hoezeer het hun positie aantaste en via bepalingen en interpretaties de situatie in hun voordeel gedraaid. Dat is ook het geval voor het verschil in waarde tussen de getuigenissen van mannen en vrouwen voor een rechtbank. Bij conflicten hebben vrouwen twee vrouwelijke getuigen nodig als de tegenpartij een man is, terwijl de man maar één mannelijk getuige nodig heeft.

De slechte positie van de vrouw in de islam ligt, aldus Salim, in het absolute monopolie van mannen op het gebied van de theologie. Wie kan de autenticiteit en letterlijkheid van de bepalingen in de koran garanderen? En ook bij de juistheid van de vaak denigrerende teksten over de vrouw in de soenna (of overleveringen van de Profeet) plaatst ze vraagtekens. Ook die werden misvormd en vervalst. Bijgevolg zijn ze niet onfeilbaar. Toch werden ze in een recent verleden gebruikt door ayatollah Khomeini die de vrouw degragdeerde tot minder dan een slaaf. Of door zijn opvolger Rafsanjani en de Majlis (een soort parlement in Iran) die stelden dat ‘vrouwen moeten accepteren dat ze gedomineerd worden door mannen en dat mannen superieur zijn.’ “De essentie van de koran is goddelijk, van God afkomstig, maar de woorden zijn van de profeet Mohammed, in verschillende gradaties van vervoering en authenticiteit”, aldus Salim.

Met haar boek roept ze de moslimvrouwen op om voor zichzelf te gaan denken. Het denkvermogen is immers het meest goddelijke dat ze bezitten. Het belangrijkste is immers niet wat ze tussen de benen hebben, hun maagdelijkheid, maar wat tussen de oren zit. Hiermee komt ze tot de kern van de zaak. De seksuele moraal in de islam vormt de basis van de vrouwelijke onderdrukking. Het maagd blijven tot de dag van het huwelijk is essentieel maar zorgt voor een sfeer van angst en daadwerkelijke inperking van de vrijheid van de meisjes. De auteur vindt het fout dat dit van meisjes geëist wordt maar niet van jongens. Salim wijst ook op de nefaste impact van de bruidschat die in de moslimcultuur nog zeer gebruikelijk is. Vaak moet de man heel wat geld neerleggen, maar dat maakt dat hij zijn vrouw later ook echt als een eigendom gaat beschouwen en afschermen van anderen. Voor de auteur mogen menselijke relaties en zeker het huwelijk geen kwestie zijn van kosten en baten. Het moet er een zijn van liefde, vertrouwen en respect.

De aanklacht van Naheb Selim is duidelijk: de vrijheid van de vrouw wordt beperkt door haar familie maar ook door de ganse traditie, religie en politiek. Het doel van de door mannen geïnterpreteerde teksten is vrouwen vast te houden op de hun aangewezen plaats in de samenleving en in de familie. Als onderdanen van de man en de garantie op het voorzetten van de familienaam. Het boek is indrukwekkend omdat het een kijk geeft op de koran vanuit het gezichtspunt van een vrouw. Het kan de start betekenen van een feministische stroming in de islam. Een stroming die niet langer zal aanvaarden dat de vrouw – in naam van God – een minderwaardig schepsel is.

In haar boek schrijft Salim dat de werkelijke tegenstander van de traditie de kennis is. “Wie kennis heeft, heeft de traditie niet nodig”. Dit is dan ook de belangrijkste reden waarom dit boek zo ruim mogelijk moet verspreid worden. In de eerste plaats onder de vrouwelijke moslims zodat ze zelf inzien dat ze op basis van vermeende authentieke teksten onderdrukt worden. Maar ook onder al die zogenaamde progressieve intellectuelen die vanuit hun cultuurrelativistisch oogpunt weigeren om de waarheid onder ogen te zien.

Nahed Selim, De vrouwen van de profeet, Van Gennep, 272 blz.

Dit artikel verscheen eerder op:

Liberales verstuurt wekelijks een gratis nieuwsbrief met interviews, essays en boekbesprekingen. Inschrijven kan op www.liberales.be.