Italiaanse zwart/wit film. Engelse ondertiteling. Regisseur: Goffredo Alessandrini. Hoofdspelers: Alida Valli, Rossano Brazzi, Frosco Giachetti. Beschikbaar op videocassette, uitgebracht door Angelica Films.

We the Living, een film die niet alleen zéér de moeite waard is om te zien, maar die ook een interessante geschiedenis heeft. Laten we bij het begin beginnen.

In 1926 verliet de 21-jarige Alice Rosenbaum, met o.a. de van haar grootmoeder gekregen Remington Rand schrijfmachine, de onder het communistische juk zuchtende Sovjet Unie. Op weg naar de vrijheid, Amerika!

In 1936, precies 10 jaar later, werd de eerste roman van Ayn Rand (zoals ze zichzelf inmiddels had genoemd, naar haar schrijfmachine) gepubliceerd: We the Living (Nederlandse vertaling De Vrijheid Gloorde). Zoals ze zelf zei: “een roman over de Mens versus de Staat”. Het verhaal is geen letterlijke autobiografie, maar vertegenwoordigt wel Ayn Rands kijk op het leven.

Door het schrijven van dit boek, verklaarde Ayn Rand later: “I got Russia out of my system”. Het verhaal wordt wel haar meest directe, meest hartstochtelijke verklaring van haar individualistische filosofie genoemd.

In 1942 trok het antitotalitaire verhaal de aandacht van filmproducenten in het Italië van Mussolini. Het gevolg hiervan was dat, zonder medeweten c.q. toestemming van Ayn Rand, het verhaal werd vervat in twee films, die door Scalera Film Studios werden uitgebracht: Noi Vivi en Addio Kira. Samen hadden ze een lengte van ca. 4 uur. Daar men in moeilijkheden kwam met het schrijven van het script en de tijd drong, werd uiteindelijk de roman wat betreft plot, karakterisering en dialoog op de voet gevolgd. Achteraf een gelukkige zaak.

De films werden gepresenteerd op het Film Festival van Venetië, waar ze een staande ovatie kregen en een prijs.

De hoofdrollen werden vertolkt door: Alida Valli (Kira Argounova) – een ster die op 21 jarige leeftijd haar sporen al had verdiend. Ze was toen al een van Italië’s best betaalde actrices. Ze had de schoonheid, het talent en de persoonlijke affiniteit om Kira tot leven te brengen. Regisseur Alessandrini zou tegen haar gezegd hebben: “Ik ga je niet vertellen hoe je je rol moet interpreteren, omdat je Kira bent”. In de loop van de Tweede Wereldoorlog dook ze liever onder dan verder voor de door de fascisten gecontroleerde filmindustrie te blijven werken. Na de oorlog ging ze naar Hollywood.

Rossano Brazzi (Leo Kovalensky) was 26 jaar en een rijzende ster. Met zijn verfijnde uiterlijk en ogenschijnlijk moeiteloze uitdrukking van cynisme, was hij een perfecte keuze voor Kira’s grote liefde. Gedurende de oorlog werkte Brazzi bij verzetsgroepen in Rome. Ook hij vertrok later naar Hollywood.

Fosco Giachetti (Andrei Taganov) was 38 jaar en in die tijd de grote publiekstrekker. Hoewel eigenlijk zo’n 10 jaar te oud voor de rol, geeft hij daaraan zo’n gevoeligheid en persoonlijk magnetisme, dat zijn leeftijd geen rol meer speelt. Hij overleed in 1974.

Na ongeveer 6 maanden met groot succes in Italië gedraaid te hebben, werden de films uit de roulatie genomen, naar men aanneemt omdat de fascistische autoriteiten uiteindelijk in de gaten hadden dat het verhaal niet alleen een kritiek was op het communisme, maar op alle totalitaire systemen, dus ook het fascisme. Het is een aanval op de theorie dat de mens er zou zijn voor de staat in plaats van andersom. Het publiek had dit klaarblijkelijk eerder door dan het regime.

Enkele jaren na de oorlog kreeg Ayn Rand een haar door Brazzi toegezonden kopie van de films te zien. Rand was enthousiast – veel meer dan over de verfilming van haar boek The Fountainhead (Nederlandse vertaling: De Eeuwige Bron), hoewel ze daarvoor zelf het script had geschreven. In het begin van de jaren ’60 gingen Rands vroegere advocaat, Henry Mark Holzer, en zijn vrouw, Erica Holzer (ook advocaat en schrijfster van de roman Double Crossing) op zoek naar het originele negatief van de film in Italië. Deze zoekactie leverde uiteindelijk in 1968 succes op. De technische kwaliteit van de films was uitstekend. Met behulp van Duncan Scott, een onafhankelijke filmproducent (en in het begin ook van Ayn Rand zelf), heeft het toen nog twee decennia geduurd eer het project gereed was.

Van de twee films van 240 minuten was toen één film, We the Living, van 170 minuten gemaakt. Om dit te bewerkstelligen moest er behoorlijk in geknipt worden. Bijna alle secundaire scènes gingen eruit. De belangrijke scènes, waar het verhaal om draaide, bleven intact. Er kwam een Engelse ondertiteling, meer gebaseerd op de romandialoog dan op die van de film. Kijkers die Italiaans verstaan, vinden dat wellicht wat verwarrend. Voor anderen valt het nauwelijks op. Voor welk verhaal is nu eigenlijk al die moeite gedaan?

We the Living is het verhaal van Kira Argounova. Het tijdstip is het begin van de jaren ’20 en Kira’s familie probeert zich aan te passen aan de sociale en ideologische veranderingen die de revolutie in Rusland met zich meebrengt. De 18-jarige studente Kira verafschuwt echter het systeem en tart openlijk degenen die haar onder druk zetten om zich aan te passen. Het is Kira’s doel om ingenieur te worden en later bruggen te bouwen. Dan komt Kira een jonge voortvluchtige tegen, de student Leo Kovalensky, die zich schuil moet houden voor de GPU, de geheime politie. Het is liefde op het eerste gezicht en ze ontmoeten elkaar in het geheim. Niet lang nadat ze een keer bijna betrapt worden door de GPU, doen de geliefden een poging om met een smokkelschip Rusland te ontvluchten. De GPU komt echter aan boord en Leo wordt gearresteerd. Kira komt er achter dat Leo de zoon is van een vroegere aristocraat, een admiraal die werd geëxecuteerd omdat hij tegen de communisten vocht. Daar er geen speciale aanklacht tegen Leo is, wordt hij door bemiddeling van een sympathiserende officier in vrijheid gesteld. Kira gaat met Leo samenwonen in een klein appartement, in het onteigende grote huis van zijn vader. Inmiddels heeft Kira op de universiteit waar zij studeert, Andrei Taganov, een hoge partijman en idealistisch communist, ontmoet. Een botsing tussen hun verschillende ideologieën kan niet uitblijven, maar niettemin groeit er een wederzijds respect. Steeds meer studenten, die zich niet aan het nieuwe systeem conformeren, worden van de colleges uitgesloten. Ook Kira en Leo komen op zekere dag op de lijst voor. Kira verbrandt haar boeken en zegt dat ze nu nooit haar bruggen zal bouwen. Waarop Leo antwoordt dat je voor een brug oevers moet hebben.

Daar Leo geen partijlid is, is hij niet in staat ander werk te vinden dan zwaar lichamelijke arbeid. Zijn gezondheid gaat achteruit en Kira verneemt dat hij TBC heeft en naar een sanatorium moet. Vanwege zijn aristocratische afkomst lukt het Kira niet om hem in een staatssanatorium te krijgen. Haar enige mogelijkheid is een privé-sanatorium. Hiervoor moet ze geld zien te krijgen, anders zal Leo sterven. Ze wil Andrei, die niets weet van haar relatie met Leo, om hulp vragen, maar voor ze dit kan doen verklaart Andrei dat hij van haar houdt. Om Leo te helpen, wendt Kira voor dat ze zijn liefde beantwoordt. Daardoor verkrijgt ze de middelen om Leo naar een sanatorium te laten gaan. Tegen Leo vertelt ze dat ze het geld heeft gekregen van een familielid in het buitenland.

Maanden later komt Leo gezond terug, maar zijn aanleg voor cynisme is sterk toegenomen en hij gelooft niet meer in de toekomst. Tegen Kira’s wens in raakt Leo diep betrokken bij een gevaarlijke zwarte handel.

Dan komt de dramatische climax. Andrei wordt naar Leo’s huis gestuurd om hem te arresteren wegens zijn zwarte markt activiteiten. In Leo’s appartement ziet hij Kira’s kleren, die het verhaal van Kira’s bedrog vertellen. Kira arriveert op het moment dat Leo wordt weggevoerd. In een hevige uitbarsting beschuldigt zij Andrei ervan deel uit te maken van een systeem dat mensen er toe brengt op een dergelijke wanhopige manier, door list en bedrog, te vechten om te overleven. Dan volgt wat ik persoonlijk een van de meest aangrijpende momenten van de film vind. In plaats van Kira woedend van repliek te dienen, lijkt er een sluier voor Andrei op te trekken.

Kira beseft wat ze Andrei aandoet, en Andrei zegt: “Ik zou in jouw omstandigheden precies hetzelfde gedaan hebben, voor jou”.

Hij regelt dat Leo vrij komt. Zijn eigen idealen zijn nu voor goed aan gruzelementen. Andrei, die voor de Partijraad gedaagd wordt, houdt een hartstochtelijk betoog en stelt zijn gewezen kameraden en het systeem, waarvoor hij zijn hele leven gevochten heeft, aan de kaak. Iedereen voelt aan dat.een berechtiging niet nodig is. Andrei beneemt zichzelf het leven.

Leo, hoewel nu weer vrij, is geestelijk kapot. Hij is er achter gekomen dat Kira hem met Andrei heeft bedrogen. Dit lijkt echter alleen maar een excuus te zijn om haar te verlaten. Kira verdedigt zich mei en geeft geen nadere uitleg. Ze vertelt hem dat ze heeft besloten om Rusland te ontvluchten te voet en alleen. Ze wil, gekleed in de oude witte bruidsjurk van een nichtje, de grens in het besneeuwde landschap oversteken.

In de film begint ze haar reis met een bezoek aan de verlaten tuin waar ze voor het eerst Leo ontmoette, en verdwijnt dan in de nacht. Zo eindigt de film.

Het einde van het boek is anders: ze wordt in haar poging over de grens te komen, dodelijk door een geweerkogel getroffen. Maar ze sterft triomfantelijk – haar geest ongebroken – omdat ze, al was het maar voor één moment, de belofte van het leven had waargemaakt.

In de originele filmversie bleek deze actie echter te abrupt plaats te vinden, zonder het gevoel van triomf aan het eind. Ayn Rand vond het daarom beter de hele scène eruit te laten en het uiteindelijke lot van Kira aan de verbeelding van de kijker over te laten.

Een andere ingrijpende verandering in de film betrof Andrei’s sterfscène. Wat in het boek een zelfmoord was, was door de Italianen omgezet in een moord door GPU-agenten. Gebruikmakend van de beschikbare beelden en met geleende muziek van andere scènes, heeft Duncan Scott de hele scène knap gereconstrueerd naar de episode volgens het boek.

Er is overigens één belangrijke scène in de film, die waarin Andrei voor de Partijraad verschijnt, waar zijn redevoering is nagesynchroniseerd in het Italiaans, dit omdat de dialoog totaal niet overeenkwam met Rands filosofie. De scène kon er ook niet uitgeknipt worden, daar deze onmisbaar was voor de loop van het verhaal. De originele Italiaanse tekst handhaven met de aangepaste Engelse ondertiteling, zou een te opvallend verschil gegeven hebben. Als je goed oplet kun je ook horen dat die tekst niet door Giachetti wordt uitgesproken (die toen niet meer in leven was).

Al met al is We the Living een heel goede film – met mooie, sfeervolle zwart/wit fotografie. Het is een romantisch verhaal, vol dramatiek. De emoties zitten er niet in verborgen, zoals in Rands latere romans. De Italiaanse stijl van filmen uit die tijd sluit hierbij prachtig aan.

De karakters van de hoofdrolspelers worden uitstekend neergezet door Valli, Brazzi en Giachetti. Er zijn ook enkel hele goede bijrollen. Het is één van de weinige verfilmde boeken die me niet een teleurgesteld gevoel gaf wat betreft de voorstelling die ik me van de hoofdfiguren had gemaakt. Dat kan ik niet zeggen van het andere verfilmde boek van Rand: The Fountainhead.

Toch nog een kritisch puntje: de ondertiteling is, vooral in het eerste gedeelte, slecht te lezen. Ik kan alleen maar aanraden om daarom de film meer dan één keer te bekijken; wat overigens helemaal geen straf is.

Ik weet overigens niet goed of ik u, als u het boek nog niet gelezen hebt, moet adviseren het boek nu wel of niet te lezen vóór u de film gaat zien. Dit in verband met het inkorten van de film. Voor mij, die het verhaal kende, verliep het filmverhaal heel logisch. Jammer dat de film niet in Nederland (wél in de V.S. en Engeland) in de bioscoop draait, en dat de videoband ook niet in een videotheek is te verkrijgen. Degenen die We the Living graag willen zien, kunnen contact opnemen met de redactie, die over een videoband beschikt; er kan dan altijd een besloten voorstelling gearrangeerd worden.

GERELATEERDE ARTIKELENMEER VAN DEZE AUTEUR