Zelfbestuur Internet onder zware druk

Een groot aantal niet-westerse landen zal binnenkort in de Internationale Telecommunicatie Unie (ITU) eisen dat het internetbestuur niet langer een zelfbestuur zal zijn, gedomineerd door de Verenigde Staten. Betekent dit uiteindelijk een beperking van de vrijheid van meningsuiting?

Het is een publiek geheim dat de ITU, de machtige mondiale telecomorganisatie, al jarenlang aast op de regulering van internet. Met de eerste vergadering in het kader van de WSIS, de ‘World summit on the information society’, van 10 tot 12 december 2003 in Genève, zal de kwestie van het beheer c.q. bestuur van internet een belangrijke plaats innemen.

De Verenigde Staten, Europa en wellicht ook Japan, gesteund door het bedrijfsleven, staan pal voor het huidige zelfbestuur. Daartegenover staat een blok van landen uit Azië, Zuid-Amerika en Afrika, dat de overgang van het beheer en bestuur van internet naar de ITU bepleit. De belangrijkste landen in dit blok zijn China, India, Brazilië en Saoedi-Arabië.

Ter voorbereiding van de conferentie is een berg documenten met standpunten bijeengebracht, zoals een stuk van de Verenigde Naties waarin staat dat alle landen deel moeten hebben aan het bestuur van belangrijke ICT-infrastructuren. En de inbreng van Saoedi-Arabië laat niet te raden over: de vrijheid van meningsuiting op internet verdient beperking, terwijl internet intergouvernementeel bestuurd moet worden.

Verzet Isoc

Kees Neggers, directeur van Surfnet en belangrijkste vertegenwoordiger van Nederland en Europa in internationale organen als de Internet Society (Isoc), meent dat de kwestie snel in politiek vaarwater belandt: “De Verenigde Staten zien zich geconfronteerd met de machtsroep van landen die minder dan de VS de vrijheid van meningsuiting en vrijheid van verkeer aanhangen. Amerika wil zijn invloed behouden.”

Neggers weet ook dat er een economische dreiging uitgaat van internet, die veel staten in de Derde Wereld niet welgevallig is: “Voor veel ontwikkelingslanden is de PTT een grote inkomensbron en die wordt rechtstreeks bedreigd door de vrije beschikbaarheid van internet. Zodra de regeringen deze zeggenschap over internet zouden krijgen, zal volgens mij de innovatie worden vertraagd. En dat willen de ontwikkelde landen niet.”

Inmiddels heeft de Isoc, in feite het belangrijkste orgaan voor zelfregulering van internet zijn zorgen geuit. De Isoc benadrukt dat er in feite geen sprake is van internetbestuur, maar meer van coördinatie: het gaat om het formuleren en in praktijk brengen van standaarden om via vele duizenden netwerken te kunnen communiceren.

De IETF (technische standaarden) en de Icann (domeinkwesties) passen volgens de Isoc het best bij de structuur van internet. De Icann is hervormd, schrijft de Isoc, en de IETF onderwerpt zich nu aan een evaluatie van zijn processen.

Isoc gaat hier overigens wel erg eenvoudig voorbij aan de problemen die het beheer van het internet met zich meebrengt, met name het ontbreken van grensoverschrijdende jurisprudentie en voortdurende problemen bij de Icann sinds zijn oprichting in 1998.

Het onderbrengen van internet onder een ‘bestuur’ van alle landen zou die problemen waarschijnlijk niet een-twee-drie verminderen. In een tweede pleidooi stelt de Isoc letterlijk: “No one is in charge of the Internet and yet everyone is in charge of the Internet”. Ofwel: niemand is de baas van internet en dus is iedereen de baas van internet.

Juist dit anarchistische principe is een gruwel voor de landen die in het proces van regels en standaarden nauwelijks een stem hebben. En ze ontkennen de anarchie als ze wijzen op de dominantie van de Verenigde Staten.

In de besprekingen in Genève zullen de Japanners een belangrijke stem in het kapittel willen hebben, getuige de financiering van het programma. Maar wat betreft het geld overtreffen Canada en de Europese Commissie met onder meer bijdragen van Canada, Brussel zelf en Zweden de Japanners nog.

Nederlands standpunt

In Nederland ligt de kwestie van het bestuur van internet bij het Directoraat-Generaal Telecommunicatie en Post (DGTP) van het ministerie van Economische Zaken. Thomas de Haan is daar verantwoordelijk voor onder meer de contacten met de Icann: “Nog niet zo lang geleden hebben de Verenigde Staten ingestemd met een verlenging van het mandaat van de Icann met drie jaar. Maar er zal wel iets moeten veranderen in de huidige gang van zaken. Al hoeft het niet naar een intergouvernementeel bestuur, het moet wel internationaliseren.”

Thomas de Haan spreekt van een “heikel punt dat op de agenda in Genève staat”. Hij vreest niet dat er een besluit zal vallen: “Er is volstrekt geen overeenstemming binnen ITU-verband over de overdracht van de internet governance.”

Zijn collega bij HDTP, Wim Rullens, verantwoordelijk voor Internationale Zaken: “De meeste landen zijn het er wel over eens dat er een probleem is. Maar dat moet je dan eerst goed formuleren: om welke belangrijke publieke aangelegenheden met internet praten we? Wat zijn de kwesties?”

Breed overleg verwacht

Nu blijkt dat internet meer en meer met wetgeving in de fysieke wereld te maken krijgt, en daarmee met bestaande structuren. Zo worden disputen over domeinnamen al door de internationale auteursrechtenorganisatie Wipo in Genève afgehandeld. Diezelfde organisatie kreeg ineens zeer veel invloed op de Europese richtlijn voor handhaving van de auteursrechten op internet. De ‘oude’ internetgremia, gedomineerd door technici die de infrastructuur en het verkeer willen ongeacht de inhoud van de boodschappen, vinden die richtlijn eenzijdig indruisen tegen de principes van vrij verkeer over internet.

Naar verwachting zal de Wipo ook deel uitmaken van een eventuele werkgroep die gaat uitzoeken welke internetkwesties te belangrijk zijn om over te laten aan het huidige zelfbestuur. Mocht besloten worden tot de vorming van zo’n overleggroep, dan zullen ook de ITU en de Icann vertegenwoordigd zijn. Als die er komt, denken betrokkenen, dan zal die tot stand komen onder de hoede van de Verenigde Naties.

Veel meer dan zo’n overleggroep zit er op dit moment niet in, want het is niet mogelijk om Amerika en de huidige overlegstructuren hun macht te ontnemen zonder dat landen dan het gevaar lopen dat ze zich isoleren, letterlijk. Dat risico neemt, vooralsnog althans, geen enkel land. Anderzijds kan ‘het Westen’ de roep van landen als China en India niet blijven negeren.

En dan belandt het internet in het politieke vaarwater van de druk van de partijen die het anders willen, en van het traineren en opwerpen van praktische bezwaren van de landen die de huidige gang van zaken ondersteunen.