Brieven aan Ayaan Hirsi Ali – Diverse auteurs

Na de moord op Theo Van Gogh verdween Ayaan Hirsi Ali enkele maanden in de anonimiteit. De moordenaar had op het lichaam van de Nederlandse cineast immers een boodschap nagelaten met een ondubbelzinnige doodsbedreiging aan onder meer de liberale politica. Het was niet de eerste keer dat Ayaan Hirsi Ali bedreigd werd. Al enkele jaren werd ze bij publieke optredens omringd door lijfwachten. Maar met de gruwelijke moord op Van Gogh bleek haar leven acuut in gevaar. Blijkbaar wilden moslimfundamentalisten de vrouw die zich zo openlijk uitsprak tegen de misbruiken binnen de traditionele moslimgemeenschap haar definitief het zwijgen opleggen. Uitgeverij Prometheus verzocht een aantal schrijvers, politici, journalisten, wetenschappers en opiniemakers een openhartige brief aan te schrijven. Het boek Brieven aan Ayaan Hirsi Ali is de bundeling van die brieven en vormt aldus een forum voor uiteenlopende meningen over de problematiek van de islam, de positie van de moslimvrouw, de vrijheid van meningsuiting en vooral de methodes van Ayaan Hirsi Ali om via teksten, boeken en films haar standpunten onder de aandacht van het brede publiek te brengen. Het resultaat is een interessant overzicht van diverse zienswijzen, vaak scherpe kritiek, maar ook hertverwarmende steun, blijken van medeleven, concrete tips en adviezen.

Op de kaft van het boek staat een foto van Ayaan Hirsi Ali in profiel die vanuit haar kamer door het venster naar buiten kijkt, de armen gekruist en met de blik lichtjes omhoog. Het beeld werd genomen door de fotografe Patricia Steur en is als een kunstwerkje op zich. Door de lichtinval en het scherpe contrast tussen de binnen- en de buitenwereld lijkt het wel een schilderij van Vermeer dat bol staat van symboliek. De weergave van een zelfbewuste vrouw met een felle oogopslag naar de vrijheid achter het venster en de armen gedecideerd gekruist als een toonbeeld van kracht en zelfvertrouwen. Maar tegelijk verraadt de foto de kwetsbaarheid en tristesse van een jonge vrouw die opgesloten zit en vanuit haar vluchtoord de wereld inkijkt. De symboliek van het beeld van de opgesloten politica wordt natuurlijk nog versterkt door de wetenschap dat ze in haar strijd juist opkomt tegen de manier waarop talloze van haar zusters tegen hun wil opgesloten blijven binnen de patriarchale structuur die binnen zowat alle orthodoxe geloofsgemeenschappen van kracht blijft. De vrouw die andere vrouwen wil bevrijden zit omwille van doodsbedreigingen zelf opgesloten.

De brieven aan Ayaan lopen sterk uiteen, van hoogst persoonlijk en emotioneel, soms met grote bewondering voor haar gedrevenheid en ongewone opstandigheid, tot verbazing over haar naïviteit, als ware ze een moderne Don Quichote in haar strijd tegen de windmolens van deze tijd. Enkele briefschrijvers betreuren, ja verwijten zelfs, haar vermeende ziekelijke hang naar aandacht en noemen haar manier van handelen een vorm van bewuste provocatie. Zoals Hasna El Mouradi die de onderdrukking van de moslimvrouw probeert te relativeren door te verwijzen naar de vrouwonvriendelijke praktijken in andere culturen, religies en delen van de wereld, alsof de meisjes die thans gedwongen uitgehuwelijkt worden of genitaal besneden daar een boodschap aan hebben. Of zoals Said El Haji die voorhoudt dat mensen altijd de behoefte zullen hebben aan het dienen van goden. Pech dan voor wie als vrouw geboren. Of zoals Bouchra Zouine die het Ayaan aanrekent dat na haar twee jaar als parlementslid de vrouwenmishandeling in Nederland nog niet verminderd is, terwijl ze daar zelf en haar ideologische kompanen al decennia blind voor bleven en er met hun cultuurrelativistisch discours zelfs toe bijdroegen.

Opbouwender is alvast Joost Zwagerman die terecht opmerkt dat de overstap van Ayaan Hirsi Ali van de PVDA naar de VVD een gevolg was van de Oost-Indische doofheid van de sociaal democraten voor de problemen die ze ter discussie stelde. Hij schrijft dan ook terecht dat de politica met haar strijd voor de emancipatie van de moslimvrouw een volmondig links liberaal standpunt inneemt. Hij had als presentator van het programma Zomergasten ook onmiddellijk door dat de beveiliging van Hirsi Ali geen ‘middel was ten dienste van haar ijdelheid’, zoals sommigen toen beweerden, maar een pure noodzaak om te overleven, zoals bij de aanslag van Van Gogh ook zou blijken. Ook de bijdrage van Paul Cliteur overstijgt de louter persoonlijke steunbetuiging en de zaak Hirsi Ali zelf. Hij blijft zich verbazen over het vernieuwde verzet tegen de Verlichting. ‘Er wordt ons ingepeperd dat we ons vermeend triomfalisme moeten afzweren. We mogen bepaalde dingen niet zeggen over God, over de Profeet en over ik weet niet wat’, zo schrijft hij. Hij raakt hier aan de kern van de vrijheid van meningsuiting die door sommigen blijkbaar niet mag gelden omdat ‘de toon’, ‘het tijdstip’ en ‘de wijze waarop’ niet door de politiek correcte beugel kan. Er lijkt wel een nieuwe geestelijke inquisitie actief. Opmerkelijk is ook de bijdrage van Herman Philipse over de relatie tussen ‘vrijheid’ en ‘causaliteit’ en over de oorzaken van de drastische inperking van de bewegingsvrijheid van Ayaan Hirsi Ali – ze werd verplicht onder te duiken. Natuurlijk komt het in de eerste plaats door de directe bedreiging door Mohammed B. en zijn fundamentalistische trawanten. Maar ook door een overheid die er blijkbaar niet in slaagt haar veilig in haar eigen woning te laten leven.

De mooiste brief is alvast van Naema Tahir, de Pakistaanse vrouw die door haar boek Een moslima ontsluiert mee in de frontlinie komt in de strijd tegen de onderdrukking van de moslimvrouw. En zo zijn er in Nederland nog, denk aan de Marokkaanse Naima El Bezaz en de Egyptische Nahed Selim. Het lijkt er op dat, alvast in Nederland, heel wat moslima’s zelf hun lot in eigen handen willen nemen. Waarschijnlijk ligt hier de werkelijke reden voor de toenemende verstarring en verscherping bij heel wat traditionele moslimmannen die heel scherp aanvoelen dat ze hun klassieke machtsposities aan het verliezen zijn en dat steeds meer moslima’s in de ban geraken van het individualisme. Die mannen proberen met alle mogelijke middelen de geest van het individualisme in de fles te houden door de luiken van de Verlichting dicht te houden. Naema Tahir eindigt dan ook met een mooi citaat van Salman Rushdie. ‘In godsnaam, zet het heelal wat verder open’.

Diverse auteurs, Brieven aan Ayaan Hirsi Ali, Prometheus, 2005

Dit artikel verscheen eerder op:

Liberales verstuurt wekelijks een gratis nieuwsbrief met interviews, essays en boekbesprekingen. Inschrijven kan op www.liberales.be.