Niet te pruimen

Als rokers zouden overstappen op pruim- en snuiftabak, zouden ze veel langer leven. Waarom wil de EU deze relatief veilige tabakssoorten dan toch verbieden?

Een kwart van de vier miljoen Nederlandse rokers wil graag stoppen met roken, als we de jubel van de Stichting Volksgezondheid en Roken mogen geloven, maar slechts 15% zal daar ook echt in slagen. Jammer voor de rest, maar het leven is hard, de keus is nu eenmaal: stoppen met roken of een vroege, gruwelijke, dood.
Of niet?

Nan Gisius (53) uit Amsterdam hoopt van niet. Zij heeft een alternatief gevonden: snuiftabak! ‘Ik moet zeggen erreg lekker! De kick bij het snuiven is groter dan die van het eerste trekje van de eerste sigaret van de dag, wat mij betreft nog altijd één van de lekkerste. Nadeel is de bagger die zich bij regelmatig gebruik ophoopt in je slijmvliezen … als je niet uitkijkt loop je rond met van die fijne zwarte neusgaten … nog minder smakelijk dan rook-gele vingers.’

Voor Simon Bont (39) uit Gouda was het alternatief na 25 jaar roken: pruimtabak. Het bevalt uitstekend zo vertelt zijn vrouw Jeannet. ‘Hij heeft eerst geprobeerd zo maar te stoppen met roken, maar daar werd-ie toch een beetje kriebelig van, en toen is -ie overgestapt op pruimtabak. Zijn vader had vroeger ook gepruimd. Gele tanden heeft-ie er niet van gekregen, het stinkt thuis een stuk minder en we zijn veel fitter geworden, dan kun je echt merken’. Zelf is Jeannet Bont gewoon opgehouden met roken zonder alternatief.

Het roken van tabak is maar één methode om de zo geliefde nicotine binnen te krijgen, het kan ook rookloos. In sommige culturen wordt de tabak anaal geconsumeerd, maar de bekendste vormen zijn snuiftabak, pruimtabak en het Zweedse snus (spreek uit snoes).

Snuiftabak is fijngemalen tabak met een smaakje: munt, abrikoos, bergamot of iets anders. Het wordt in gespecialiseerde tabakswinkels verkocht in elegante kleine doosjes. Tussen duim en wijsvinger neem je een plukje tabak en je snuift het naar binnen. Het geeft een prikkelend gevoel, soms moet iemand niesen, maar je hebt een zakdoek vooral nodig om – als je voldoende nicotine binnen hebt – de tabaksresten weer naar buiten te snuiten. Vroeger was snuiven in Nederland uiterst populair. Daarvan getuigen twee oude snuiftabakmolens in Rotterdam en vele versjes uit vroeger eeuwen, zoals:

“Hij kittelt de neus en maeckt vlijtigh bloed
En hij is soo soet, en hij is soo soet
En hij maekt ons vlijtigh van gemoedt
Ja snuyft, ja snuyft, laet snuyven

Het is de maniere van het land
Hij laaft herssenen en verstant
Laet snyven tot spijt, van die ,t beryt
Laet toonen dat gij een menheer sijt
Laet toonen dat gij een snuyver sijt”

Zijn vader snoof al en Frank Mathies (40) uit Amsterdam is tien jaar terug zelf ook begonnen. ‘Ik werkte toen in een omgeving waar nogal gerookt werd en zo had ik minder last van mijn rokende collega’s’. Mathies snuift graag met een goed glas erbij, aanvechtingen om te gaan roken heeft hij niet. Hij zegt zelfs enkele mensen te kennen die dankzij snuiftabak konden stoppen met roken om met een niet-rokend meisje te kunnen samenwonen.

Pruimtabak is grofgesneden tabak, wederom met een smaakje, waar je enige tijd op kauwt. Daarbij onstaat nogal wat speeksel en het is zaak om die niet in te slikken- daar wordt je kotsmisselijk van- maar uit te spugen. Vooral mijnwerkers en boeren pruimden van oudsher in Nederland. In de mijnen was open vuur immers verboden, en een boerderij is met al z’n hooi en stro ook nogal brandgevaarlijk. De gewoonte is echter in Nederland op zijn retour alhoewel de pruimtabak nog wel te koop is. Er is overigens een groot verschil tussen ‘onze’ pruimtabak en de pruimtabak die in India en Afrika gebruikt wordt. Deze laatste is ‘verrijkt’met allerlei substanties die er volgens de deskundigen een echt vergif van maken.

In Zweden is de snus in op opkomst. Het is wederom fijngemalen tabak met een smaakje, die in dit geval echter vochtig is gemaakt. Het wordt los verkocht of in een soort van theezakje. De bedoeling is dat je een portie onder je bovenlip schuift en dat weer verwijdert als je voldoende nicotine hebt opgenomen. Hetzelfde product, alleen omgedoopt tot ‘snuff’ wordt in de VS gepresenteerd als een soort tabak voor sporters, en dat is wel begrijpelijk want je longen worden immers niet belast bij gebruik van snus/snuff.

Nan Gisius probeert van de sigaretten af te komen door gecombineerd gebruik van snuiftabak en de Zweedse snus. ‘In het begin werd ik er knap misselijk van. De bedoeling is dat je het zakje tabak achteloos onder je bovenlip schuift en er dan niet meer aan denkt … dat vergt enige training. Ik heb wel een behoorlijke voorraad mee naar huis genomen en het werkt uitstekend om de ontwenning van niet roken even op te lossen. Wat mij betreft is het een beetje vergelijkbaar met het plakken van nicotinepleisters. Het bevredigt niet echt, maar ik kan wel makkelijk zonder het opsteken van een sigaret’.

Het gebruik van rookloze tabak wordt sinds een aantal jaren enthousiast bepleit vanuit onverwachte hoek: de Engelse en de Zweedse zusterorganisaties van onze eigen Stivoro anti-rook activisten bij uitstek. De Engelse artsenorganisatie Royal College of Physicians heeft zich er bij aangesloten. Hun redenering is als volgt: Rokers zijn verslaafd aan een gevaarlijk product. Tabaksrook zit vol verbrandingsproducten die kanker, hart- en vaatziekten en longemfyseem kunnen veroorzaken. Stel dat we die rokers verslaafd zouden kunnen krijgen aan een relatief on-gevaarlijk product…. Zouden we dan niet een enorme winst boeken op het gebied van de volksgezondheid?

Uit Zweeds onderzoek blijkt dat dat inderdaad het geval is. Per hoofd van de bevolking is daar de tabaksconsumptie vergelijkbaar met die in andere landen, maar toch gaan in Zweden maar half zo veel mensen dood aan hun tabaksgebruik als in de rest van de Europese Unie. De verklaring is: snus, slechts de helft van de Zweedse tabak gaat in rook op, de andere helft wordt leeggesabbeld en daarbij krijg je wel nicotine, maar geen gevaarlijke verbrandingsproducten binnen.

Verbrandingsproducten zijn niet het enige gevaar van tabaksgebruik, ook in rookloze tabak zitten nog stoffen die gevaarlijk zijn kunnen zijn. In de praktijk wordt daar echter weinig van gemerkt. Zo veracht men dat door het gebruik van snus de kans op mondkanker iets stijgt, maar in Zweden komt deze kwaal juist relatief weinig voor. Ook ziet men in Duitsland niet meer neuskanker bij snuivers, maar misschien is daar nog niet goed genoeg naar gezocht. Voor het ongeboren kind zou Snus wel schadelijk kunnen zijn. Maar het gaat vooral om het verschil met sigaretten, rookloze tabak is volgens het Royal College of Physicians 10-1000 keer veiliger dan sigaretten. Mondkankerspecialist professor Brad Rodu uit Alabama berekende dat een roker van 35 jaar gemiddeld acht jaar korter leeft dan een niet roker. Een snus-gebruiker leeft ook korter dan een niet-roker, maar het verschil is een stuk minder bedreigend: 14 dagen.

Maar de nicotine dan? Rookloze tabak is net zo verslavend als sigaretten. Het is echter de vraag of dat erg is. In grootschalige medische onderzoeken onder rokers is nicotine niet naar voren gekomen als een belangrijke boosdoener. Het is een relatief onschuldige stof, vergelijkbaar met cafeïne. De angst voor verslaving heeft er voor gezorgd dat nicotinepleisters e.d. maar een beperkte hoeveelheid mogen bevatten, en daardoor een weinig aantrekkelijk alternatief zijn voor tabak.
Dus wat staat U nog in de weg om te die peuken te vervangen door een cocktail van allerlei rookloze tabakken?. Wel: de wet. De Europese Unie wil de Zweedse snus en Duitse snuiftabak verbieden. De pruimtabak blijft toegestaan, zowel de relatief ongevaarlijke Nederlandse als de gevaarlijke Indiase en Afrikaanse pruimtabak. Sigaretten – de enige echte boosdoeners – blijven ongemoeid. En dat alles tegen de achtergrond van een jaarlijkse subsidie aan tabaksproducenten van 1 miljard Euro. Dat in sommige tabakswinkels snus nog immer te koop is komt doordat tabaksproducenten protest hebben aangetekend. De aangehaalde Engelse en Zweedse artsen hebben zich bij dit protest aangesloten.

Waar staat in deze discussie onze Stichting Volksgezondheid en Roken? Woordvoerder dr. Marc Willemsen verwacht een ‘enorme gezondheidswinst’ als rokers massaal op deze producten zouden overgaan. Niettemin wil hij het Europese verbod handhaven. Hij vreest dat jongeren na het gebruik van rookloze tabak eerder op sigaretten over zullen gaan. Dat is een vreemd argument want uit de literatuur blijkt dat rookloze tabak juist een goeie manier is om je behoefte aan sigaretten te verminderen. (Volgens de Amerikaanse hoogleraar Rodu hoeft een roker die overstapt op rookloze tabak zelfs niet voor gewichtstoename te vrezen.) Willemsen verwacht overigens niet dat rookloze tabak ooit zal aanslaan in Nederland. ‘Het is per slot van rekening een vreemd gedrag om theezakjes met tabak in je mond te nemen. Het is een wat archaïsch gebruik dat geen serieus alternatief voor de veel ‘sexier’ sigaret is in andere culturen.’ Een product verbieden dat toch niemand gaat gebruiken, een uniek inkijkje in de droomwereld van de prohibitionist.

Theo Richel

Dit artikel is eerder gepubliceerd in HP/De Tijd op 20 februari 2004.