Af en toe oppert een onvoorzichtige onnozele revolutionair dat het ietsje minder mag maar verder dan dat lijkt de kritiek op de verzorging van wieg tot het graf niet te reiken.
De moderne verzorgingsstaat is inmiddels enkele tientallen jaren oud. Voordat de overheid deze taak op zich nam was liefdadigheid grotendeels het werk van individuen, families, gemeenschappen, bedrijven, wijken, verenigingen en vakbonden. De sociale verzekeringen lijken niet meer weg te denken uit de huidige samenleving en menigeen gaat ervan uit dat de sociale zekerheid in de West-Europese landen een belangrijk instrument is voor vrede, veiligheid, maatschappelijke cohesie en rechtvaardigheid.
Af en toe oppert een onvoorzichtige onnozele revolutionair dat het ietsje minder mag maar verder dan dat lijkt de kritiek op de verzorging van wieg tot het graf niet te reiken. Tegenstanders worden snel terug in hun hok geblaft. Aan de andere kant gaan juist stemmen op vanuit de samenleving, belangengroepen en vakbonden om de verzorgingsstaat verder uit te breiden. Het betoog hieronder laat een ander geluid horen en wil laten zien dat er wel degelijk belangrijke bezwaren kleven aan de sociale zekerheid. Dat bovendien de doelstellingen vaak niet overeen komen met de behaalde resultaten. In dit eerste deel echter wordt niet de praktische kant behandeld maar de morele.
Moraliteit
De moraliteit van de verplichte sociale zekerheid is voor vrijwel iedereen boven enige twijfel verheven. Niet dat er vaak fundamenteel over wordt nagedacht of gediscussieerd maar het is gewoon een vaste basiswaarde geworden door de jaren. Sociale zekerheid is goed en rechtvaardig. De kosten mogen dan de spuigaten uitlopen maar voor rechtvaardigheid en zekerheid moet de samenleving maar wat over hebben, ook al wordt het steeds duurder en neemt de beheersbaarheid af. Vrijwel nooit wordt de morele kant van de betalingsverplichting voor die zekerheid besproken. En dat is merkwaardig want de sociale zekerheid is namelijk gebaseerd op dwang. Dwang onder dreiging van geweld (ontvoering en opsluiting e.d.). Dwang jegens burgers die verplicht zijn een deel van de vruchten van hun arbeid aan sociale verzekeringen te spenderen. Geld dat vrijwel geen hond op die manier en via die weg zou hebben gespendeerd als men daartoe niet gedwongen werd.
Het is een verbazingwekkende situatie dat overheidsverzekeringen gemeenschappelijk in stand worden gehouden maar waarschijnlijk niemand daar individueel en vrijwillig aan zou bijdragen. De overheid is namelijk een buitengewoon slechte en onbetrouwbare verzekeringsmaatschappij en toch vindt menigeen dat het via betalingsverplichtingen in stand moet worden gehouden. Je krijgt geen contract, je kunt niet kiezen uit verschillende producten en je weet niet of je eigenlijk wel uitbetaald krijgt als de nood aan de man is. Want over tien jaar zit een hele andere regering in het pluche die misschien helemaal niet meer zo sympathiek staat tegenover uitkeringsgerechtigden. Stel je voor dat je inboedelverzekering afhankelijk is van de raad van bestuur van AEGON of Centraal Beheer en niet van het contract dat je hebt getekend. Dat is een verzekering die bedroevend weinig zekerheid biedt, en daar was het nou juist om te doen. Op een vrije markt zou je werkelijk niemand als klant kunnen werven voor zo’n slecht product. Dus waarom moeten werkende burgers worden verplicht hieraan mee te betalen? Afgezien nog van de vraag of dat zo moreel is lijkt het in ieder geval erg dom.
Democratie
Als rechtvaardiging voor deze dwang wordt gesteld dat het democratisch besloten is. Alsof alles mag wanneer de meerderheid het goed vindt. Maar wat democratisch gekozen is is niet per definitie goed. Het feit dat Hitler aan de macht kwam via democratie – en deze vervolgens buiten werking stelde – zou voldoende argumentatie moeten zijn voor de zwakke morele basis van de democratische meerderheid. Helaas is het dat meestal niet. Maar laat ik u een ander, weliswaar absurd, voorbeeld geven: wanneer democratisch besloten is dat iedereen bloemkool moet eten op zondag en andijvie op woensdag zal vrijwel iedereen in de gordijnen klimmen uit protest tegen deze belachelijke verplichting. “Schandalig! Inbreuk op individuele vrijheid” zijn leuzen die dan opeens luid en duidelijk gehoord kunnen worden. Men zal beargumenteren dat iedereen toch voor zichzelf zou moeten kunnen bepalen wat en wanneer iets gegeten wordt. Waarom moet dat dan democratisch besloten worden? Da’s uiteraard een zeer geldig argument dat mensen echter opeens vergeten lijken te zijn wanneer de democratie tot beslissingen komt die de meerderheid wel prettig vindt – en niet toevalligerwijze ook vaak (financieel) ten goede komt. Hetzelfde argument kan ook heel goed gebruikt worden om mensen vrij te laten zelf te bepalen of zij hun geld aan sociale zaken uitgegeven of niet. Mensen die voorstander zijn van sociale daden kunnen dan hun wensen en morele ideeën exact volgen zonder dat zij anderen verplichten hun goede daden te volgen.
Hoe zouden de voorstanders reageren als de tegenstanders, die toevallig een democratische meerderheid hebben, hen verboden om te geven aan anderen? Via de NOVIB of Foster Parents bijvoorbeeld. Woedend waarschijnlijk.
Schuimbekkend zouden ze protesteren. En terecht. Blijkbaar is dan een meerderheid van stemmen géén rechtvaardiging voor dwang. Maar andersom lijken ze er geen probleem mee te hebben anderen hun wil op te leggen. De regering wordt gekozen door 51% van de stemmen en legt wetten op aan 100%. Zou het niet beter zijn die 51% gewoon te laten doen wat hen goed dunkt en de andere 49% (plus natuurlijk de miljoenen niet-stemmers en niet-stemgerechtigden) met rust te laten? Is er niet veel voor te zeggen om zo weinig mogelijk democratisch te besluiten en verplicht te stellen?
Asociaal
Ook wordt gesteld dat het eigenlijk asociaal is geen bijdrage te leveren aan de sociale voorzieningen en wetten. Best mogelijk dat het asociaal is. Maar is het niet veel asocialer anderen te verplichten hun geld te spenderen aan doelen die zij niet willen steunen? Is beroving niet asocialer dan het niet willen geven? Niet geven is geen vorm van geweld, anderen verplichten te geven is dat duidelijk wel. Niet geven is misschien asociaal, niet aardig, egoïstisch of wat dan ook maar het is geen initiëring van geweld. Geweld vereist namelijk een actie.
En hoeveel steun aan armeren is eigenlijk sociaal? 1%, 5%, 10% of 20% van iemands inkomen? Hoe zouden de zogenaamde socialen reageren als zij door anderen werden verplicht nog meer aan liefdadigheid te doen? Als een salonsocialist als Paul Rosenmöller zijn huis in lelieblank Driebergen moet verlaten, als beroepsmoralist Youp van ’t Hek huilend afscheid moet nemen van zijn grachtenpand en als de goedbetaalde wereldverbeteraar Harry van den Berg niet meer kan vluchten naar zijn Jaguar en zijn kunstcollectie in zijn Amstelveense villa. Dat is pas sociaal! Nee, niet een magere 20% (asociaal weinig natuurlijk) maar 99% (het enige sociale standpunt). En dan niet alleen Nederland om het over te verdelen maar de hele wereld natuurlijk. Het totale wereldinkomen moet verdeeld worden over alle wereldbewoners. Geen halve maatregelen. Waarom de buit verdelen onder alleen Nederlanders? Da’s zo ethnocentrisch en nationalistisch. Met name buiten Nederland wonen mensen die aan de rand van de afgrond staan. Vergeleken met hen zijn de Nederlandse bijstandtrekkers vetgemeste varkens die ten onrechte om hulp vragen. Aanstellers. De voormalige socialen die nu opeens als asociaal worden bestempeld zouden stellen dat 20% precies goed is en dat iedereen die meer eist van ze een gevaarlijke gek is die inbreuk maakt op hun individuele vrijheid. Zo van: wat ik verplicht stel is goed en wat een ander verplicht stelt is fout. Dat lijkt erg veel op meten met twee maten en komt weinig overtuigend over. Het is dus moeilijk een juist percentage te vinden. Het enige percentage dat bovengenoemd probleem niet heeft is 0%.
Maar voor mensen die niet aan de sociale zekerheid willen betalen geldt niet persé dat ze asociaal zijn. Misschien zijn ze het niet eens met de besteding van die gelden door de overheid. Misschien zijn ze van mening dat de overheid er maar een zooitje van maakt. En geef ze eens ongelijk. Je moet toch wel erg naïef zijn als je gelooft dat de overheid dat netjes spendeert. Andermans geld uitgeven is namelijk het makkelijkst wat er is. Er zijn verduiveld weinig redenen om daar zuinig mee om te springen. Er zal dan ook veel aan de strijkstok blijven hangen en vele ambtenaren en gesubsidieerde instellingen verdienen er een goede boterham aan het geld te verdelen.
Misschien willen tegenstanders het geld liever rechtstreeks aan hun zieke moeder geven en niet aan anonieme wao-ers die ze nooit zullen kennen en wiens situatie hen onduidelijk is. Maar de meeste mensen houden weinig geld meer over voor vrijwillige solidariteit omdat de overheid hen al heeft beroofd ten behoeve van de verplichte “solidariteit” (solidariteit is in dit kader uiteraard een eigenaardige term). Als de overheid zoveel belasting afpakt voor de “solidariteit” aan anonieme wao-ers kan iemand datzelfde geld niet meer aan een door hem gekozen doel uitgeven. Een doel waar hijzelf meer bevrediging uit put en waarschijnlijk meer resultaat uit haalt dan wanneer hij het door de overheid laat spenderen. Bovendien is de kans op fraude aanzienlijk kleiner. Omdat de overheid relatief makkelijk andermans geld uitgeeft ligt fraude al snel op de loer. Daarentegen kan een kind dat zijn moeder in nood helpt al snel door hebben dat zijn moeder de boel belazert. Met name als die moeder toevallig Singh Varma heet. Iemand die liefdadig is met zijn eigen geld kijkt wel uit dat hij het niet aan een toneelspeler spendeert.
Kortom als je niet wilt dat de overheid geld spendeert aan sociale verzekeringen betekent dat niet dat je asociaal bent. Het kan gewoon betekenen dat niet vindt dat die taak in handen moet zijn van de staat.
Vrijwilligheid
Ook wordt gesteld dat, wanneer er geen verplichting zou zijn, vrijwel niemand zou geven aan de medemens. Dat is zeer wel mogelijk. Waarschijnlijk wordt dan inderdaad minder aan sociale zaken uitgegeven. In de huidige situatie bepaalt de overheid het totale bedrag en aangezien de staat het geld van anderen uitgeeft zal zij minder zuinig omspringen met de zuur verdiende centjes van de belastingbetalers. Wanneer mensen vrij worden gelaten geld te spenderen aan liefdadigheid wordt precies het juiste bedrag uitgegeven aan dat soort zaken. Menigeen zou misschien willen dat het meer was maar diegenen moeten dan maar iets extra’s uit hun eigen portemonnee trekken. Waarom mogen moraalridders anderen van hun geld beroven om “goede daden” mee te verrichten?
Hoe dan ook het blijft vreemd dat mensen die zeggen dat de meerderheid heeft besloten sociale voorzieningen in het leven te roepen en alle burgers verplichten er aan bij te dragen ervan uitgaan dat wanneer deze verplichting wegvalt vrijwel niemand meer zou geven. Maar als weinigen het willen lijkt dat een goede reden om het niet verplicht te stellen. En als het dan wel verplicht gesteld wordt zou dat dus weinig democratisch zijn. Blijkbaar is de meerderheid niet overtuigd van zichzelf of van de juistheid van hun daden. Waarschijnlijk willen ze gewoon dat anderen aan de liefdadigheid meebetalen. Of beter nog, het volledig betalen. Als hun doelen hen werkelijk zo aan het hart gingen zouden ze niet wachten tot iedereen mee betaalde. Iemand wiens moeder ziek is wacht tot ook niet tot de hele wereld helpt alvorens hij zelf hulp biedt. Nee, hij is overtuigd van de noodzaak en de moraliteit van hulp aan zijn moeder. Hij zou wel uiteraard willen dat anderen hielpen maar stelt dat niet als voorwaarde. Analoog daaraan gaat een rechtgeaarde milieubeschermer ook niet wachten tot iedereen zijn glazen flessen in de glasbak deponeert alvorens hij het zelf doet. Als je werkelijk begaan bent doe je jouw deel. Daarnaast kan je proberen anderen te overtuigen om bij te dragen. Verder dan overreding zou het niet mogen gaan.
Overigens, het valt toch nog wel mee met de vrijwillige liefdadigheid van de gemiddelde Nederlander. Per jaar geeft de overheid zo’n 3,5 miljard euro uit aan de derde wereld. Het totale bedrag aan particuliere giften ten behoeve van de derde wereld is niet veel lager, 2,5 miljard euro. En dat voor mensen die ze nooit gezien hebben, nooit zullen ontmoeten en op 10 uur vliegen wonen. Kun je nagaan hoeveel men zou geven aan mensen die Nederlanders wel kennen, hun vrienden, kennissen, buren of familieleden.
Maar of mensen nou wel of niet willen geven aan anderen, in een vrije samenleving kan iedereen die daarvan overtuigd is zijn bezittingen en inspanningen ten gunste stellen aan anderen. Welk bedrag dat ook zal zijn, het is altijd precies het juiste bedrag. Net zoals het vrijwillig besteedde bedrag aan auto’s, bloemkool of witte sokken exact goed is. Misschien vindt iedereen dat te weinig maar als ze dan niet eigen portemonnee uitschudden zijn hun verlangens niet erg serieus te nemen. Put your money where your mouth is geldt ook in zake liefdadigheid. Put someone else’s money where your mouth is is echter wat de meeste mensen willen. Niet iets om je over te verwonderen. Het dwangmatige sociale beleid is nou eenmaal iets waarbinnen verdekt eigenbelang een grote rol speelt. Dat eigenbelang is allemaal heel menselijk en natuurlijk, maar daarom hoef je nog niet toe te staan daaraan een verplichte bijdrage te leveren.
| Dit artikel verscheen eerder op: |  |