Op de jaarlijkse gedenkdag van de Holocaust wordt verzocht om de miljoenen slachtoffers van de nazi-concentratiekampen te herdenken. Het doel is niet alleen om de slachtoffers te eren, maar om te leren wat zulke duivelachtigheid op zo’n grote schaal mogelijk heeft gemaakt en te voorkomen, dat dit ooit meer gebeurt. Dat is echter precies datgene wat we niet hebben geleerd.

De opkomst van het nazisme wordt vaak toegeschreven aan niet fundamentele factoren, zoals de wroeging, die werd veroorzaakt door het verdrag van Versailles in 1919 of de wanhoop die werd gegenereerd door de grote crisis van de jaren 30. Of, als er al een fundamentele ideologische verklaring wordt gegeven, dan worden ons verteld dat de Duitsers het kapitalisme en individualisme in te sterke mate hadden omarmd. De eigenlijke oorzaak van het nazisme was echter ideologisch en precies het tegenovergestelde van het kapitalisme en het individualisme. Het nazisme floreerde dankzij de ethiek van het ontzien en de opoffering van het eigen individu.

Hitler zelf gaf de morele funderingen aan van het nazisme:

,,Het is dus noodzakelijk, dat het individu zich eindelijk moet gaan realiseren, dat zijn eigen ego niet belangrijk is…. Deze gedachtegang, die de belangen van het ego ondergeschikt maakt aan de instandhouding van de gemeenschap, is in werkelijkheid de belangrijkste voorwaarde voor elke menselijke cultuur….. De oorspronkelijke houding van hoe zo’n daad tot stand komt noemen we idealisme, dit om onderscheid te maken met het egoïsme en de zelfzucht. Met deze houding bedoelen we, dat het individu offers brengt aan de gemeenschap, aan zijn medemens.”

Geschiedkundigen verwerpen doorgaans zulke verklaringen. Het idee dat zelfopoffering synoniem is met de deugd is voor hen te oncontroversieel om dit in verband te brengen met het nazisme. Zulke uitlatingen worden dan ook overwegend gezien als een façade om de werkelijke agenda van de nazi’s te verhullen.

Maar hoe zou het zijn als dit gezichtspunt fout blijkt te zijn? Hoe zou het zijn, als het precies de deugdelijk klinkende retoriek was van de nazi’s, die hun kwaad op de wereld heeft losgelaten?

Neem nu de volledig logische uitleg van de altruïstische opoffering van het individu. Dat betekent niet de liefdadigheid naar anderen toe, maar de dienstbaarheid. Als de opoffering aan anderen de essentie is van de deugd, hoe kan iemand dan worden toegestaan om zijn eigen doelen te bereiken en zijn eigen geluk te zoeken? Als de gemeenschap geld nodig heeft, is het de plicht van het individu om zijn geloof daaraan op te offeren en wanneer de natie aangeeft dat bepaalde personen gevaarlijk zijn, dan moeten deze worden opgeofferd. De collectieve noden en niet de belangen en de rechten van het individu, worden daardoor de standaarden van goed en kwaad.

Ten aanzien van zo’n filosofie kan niemand klagen als de nazi’s de lonen van de arbeiders bevriezen, want de natie heeft goedkopere tanks nodig. Niemand kan protesteren, wanneer Hitler zijn politieke tegenstanders arresteert, want de natie heeft een grotere eenheid nodig. En niemand kan zich verzetten, wanneer de joden worden gemarteld en vermoord, want de natie heeft een Arische zuiverheid nodig. Zoals Leonard Peikoff schreef in ‘The Ominous Parallels’, een studie van de filosofische vergelijkingen tussen Amerika vandaag de dag en het Duitsland van voor Hitler: ,,De tegenstanders van het nazisme werden ontwapend, omdat zij onbaatzuchtigheid vereenzelvigden met deugd, maar zij konden niet vermijden te erkennen dat het nazisme, hoewel misplaatst, toch een vorm van moreel idealisme was.

De meeste mensen vermijden deze scherpe implicaties door middel van het terugvallen op een compromis tussen zelfopoffering en zelfbelang. De roep om opoffering is goed zeggen ze, maar zou niet ‘te ver’ moeten worden doorgetrokken. De fascisten veroordeelden deze aanpak als huichelarij. Ze namen de moraliteit tot opoffering naar haar logische conclusie, want zij stelden, in de woorden van de Italiaanse fascist Alfredo Rocco, dat de noodzaak tot opoffering zelfs tot een totale wegcijfering van het individu moest leiden, iets waar de oude doctrines weinig ruimte in lieten. De nazi’s brachten alles wat Rocco had gepredikt in de praktijk.

Een holocaustoverlevende, genaamd Bruno Bettelheim schreef: ,,Een centrale doelstelling van de concentratiekampen was, om de gevangenen als individuen te breken en hen te veranderen in een meegaande massa”. ,,Er zijn geen individuele Duitsers meer”, zo schreef een nazieauteur; ,,ieder is alleen van enige betekenis door middel van zijn diensten aan de staat.” Het doel van het nationaal-socialisme was de voortdurende opoffering van het individu, de opoffering van zijn gedachten, zijn onafhankelijkheid en uiteindelijk zijn persoon.

Een vrij land is gebaseerd op precies het tegenovergestelde principe. Om zich te beschermen, tegen wat men noemde ,,de tirannie van de meerderheid,” onderstreepten de Amerikaanse oprichters het recht van het individu op ,,leven, vrijheid en de zucht naar geluk.” De onderliggende fundering van de Amerikaanse regering was de ethiek van het individualisme, het gezichtspunt, dat het individu niet ondergeschikt moet worden gemaakt aan het collectief. Dat hij of zij een moreel recht heeft om zijn of haar eigen belangen na te streven en dat iedere rationele mens de voordelen plukt van zo’n systeem.

Ofschoon tegenwoordig zelfopoffering klaarblijkelijk wordt gezien als ‘goed’, is het waar dat de meeste mensen geen zuiver en eenduidig systeem willen van opoffering zoals dat in de praktijk werd gebracht door de nazi’s. Als echter het principe van zelfopoffering wordt aanvaard, dan kan geen enkele hoeveelheid van deze ‘deugd’ worden veroordeeld als zijnde ‘te veel’.

We zullen niets hebben geleerd van de lessen, die de Holocaust ons leerden, totdat we de aanbidding van de zelfopofferingcultus geheel verwerpen en de moraliteit van het individualisme herontdekken.

Robert W. Tracinski is een wetenschapper, auteur, docent aan het Ayn Rand Instituut in de Verenigde Staten. Dit artikel is eerder gepubliceerd in het Capitalism Magazine op 22 april 2003 (www.capmag.com)

Vertaling door Albert Spits.

GERELATEERDE ARTIKELENMEER VAN DEZE AUTEUR