Stop de miljardenverspilling aan het milieu (of: het milieu is nu wel schoon genoeg)

Het milieu is in de afgelopen halve eeuw dramatisch opgeknapt, eigenlijk is het nu wel schoon genoeg, sterker op allerlei gebieden doen we veel te veel aan het milieu, we maken het zo superschoon dat we er niet gezonder, maar wel heel veel armer van worden.

Stel dat premier Balkenende op televisie de volgende toespraak houdt:
‘De regering heeft besloten om veel minder geld uit te geven aan het milieu. Het is nu wel schoon genoeg. De miljarden die daarbij vrij komen zullen worden gebruikt in de gezondheidszorg en voor belastingverlaging. Als gevolg van ons beleid leeft U dus langer, gezonder en rijker’.

Als het aan de Groene Rekenkamer ligt houdt premier Balkenende die speech morgen. De Groene Rekenkamer is een samenwerkingsverband van honderden hoogleraren en andere deskundigen die zich zorgen maken over de enorme verspilling van geld aan piepkleine of niet eens bestaande milieuproblemen. Het milieu is in de afgelopen halve eeuw dramatisch opgeknapt, eigenlijk is het nu wel schoon genoeg, sterker op allerlei gebieden doen we veel te veel aan het milieu, we maken het zo superschoon dat we er niet gezonder, maar wel heel veel armer van worden. Dat is erg, want ondertussen gaan er mensen in de gezondheiszorg dood als gevolg van geldgebrek. Minder geld aan het milieu zou geen mensenlevens kosten, en als je dat geld doorschuift naar de gezondheidszorg redt je een heleboel levens. De Groene Rekenkamer heeft becijferd dat we jaarlijks zo’n 5 tot 10 miljard Euro aan de bestrijding van onzinproblemen uitgeven, maar waarschijnlijk is het veel meer. Hieronder een overzicht.

Bossterfte…welke bossterfte?
In de jaren 70 en 80 kregen we te horen dat de bossen sterven als gevolg van de zure regen en de uitstoot van ammoniak uit de bio-industrie. Politici eisten drastische maatregelen, de overheid liet verontrustende spotjes zien op televisie, en de industrie werd gedwongen enorme hoeveelheden geld uit te geven aan filters en andere maatregelen. Boerderijen werden verplaatst of ook gedwongen tot forse milieuinvesteringen. Midden jaren negentig werd echter duidelijk dat er helemaal geen sprake was van bossterfte, en als dat wel het geval zou zijn was er geen enkel bewijs dat zure regen of ammoniak daaraan schuldig waren. Ook als het peperdure beleid niet was uitgevoerd hadden de bossen er uitgezien zoals nu: uitstekend.
Hoeveel er in totaal is uitgegeven aan deze paniekmaatregelen is nooit becijferd, maar alleen al de ‘ammoniakdiscussie’ zou een miljard hebben gekost.

Stralingsgevaar? Hoogspanningsleidingen
Als kinderen onder een hoogspanningsleiding wonen kunnen ze daar leukemie van krijgen, zo wordt al tientallen jaren geroepen. Niemand wil kinderleukemie, dus wil de overheid hoogspanningsleidingen onder de grond leggen of mensen die onder die leidingen wonen laten verhuizen. Totale kosten 11 miljard Euro.
En de gezondheidswinst? Hoeveel kinderlevens worden er gered, 100? 10? Men weet het niet, in ieder geval minder dan 1, maar eigenlijk is het onmeetbaar. Het bewijs dat kinderen leukemie krijgen van hoogspanningsleidingen is ook eigenlijk nooit geleverd.
Maar stel dat het leven van 1 kind wordt gered, dan kostte dat dus 11 miljard. Voor dat geld kun je heel wat wachtlijsten in de gezondheidszorg wegwerken of behandelingen vergoeden.

Stralingsgevaar? Radon en longkanker
Radon is een radioactief gas. Werknemers in uraniummijnen lopen een verhoogde kans op kanker omdat ze veel van dat gas inademen. Radon komt – van nature – ook vrij uit de bodem en kan zich dan ophopen in de kruipruimtes en geleidelijk aan naar boven ‘lekken’. Volgens de zogeheten StralingsPrestatieNorm (SPN) komt in twee miljoen woningen – ongeveer een derde van alle woningen in Nederland – te veel radon vrij. A raison van 1000 Euro zou iedere woning extra geventileerd moeten worden . Totale kosten: 2 miljard Euro.
Hoeveel mensenlevens redt je daarmee? Als uraniummijnwerkers van veel radon longkanker krijgen, krijg je dat dan ook van weinig radon? Neen weten deskundigen. Beneden een bepaalde waarde (200 ‘Becquerel’ per kubieke meter) heb je geen extra kans op kanker, waarschijnlijk kun je nog wel meer hebben. Er zijn zelfs studies die aangeven dat een beetje radon juist goed voor je is. Maar de Nederlandse overheid wil de radonbelasting terugbrengen naar een niveau dat nog eens tien keer zo laag is. Tien keer minder dan nul dus.

Stralingsgevaar? Kernenergie
Nederland zegt nee tegen kernenergie, en dat is vooral uit angst voor de straling die immers kanker kan veroorzaken. Het ergste ongeluk met straling was de ramp met de centrale bij Tsjernobyl. Volgens de Verenigde Naties zijn daar na bijna 20 jaar ongeveer 40 mensen gestorven. 40! Men verwacht nog een toename van (de doorgaans behandelbare) schildklierkanker) en er zullen nog wel wat meer mensen sterven, maar het zal allemaal ver blijven van de tienduizenden die oorspronkelijk werden gevreesd.
Kernenergie heeft zich inmiddels bewezen als een veilige energiebron en ook het afvalprobleem is opgelost: de hoeveelheid afval die langdurig moet worden opgeslagen is beperkt en er is geen reden waarom je dat niet in zoutmijnen op zou kunnen slaan.
Kernenergie is de goedkoopste energiebron (ook als je rekening houdt met het afbreken van de centrale en de opslag van het afval) en als ooit kolen olie en gas opraken (maar dat duurt nog honderden jaren) dan kunnen we met kernenergie nog veel langer voort.
Wordt het milieu of de menselijke gezondheid beter van het afwijzen van kernenergie? Geenszins want de alternatieven zijn allemaal minder en duurder: fossiele brandstoffen vervuilen de lucht, en de stroom van windenergie is vele malen duurder (en onbetrouwbaar).

Stralingsgevaar of hygiënisch voedsel?
Volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne sterven er jaarlijks 50 mensen door het eten van bedorven voedsel. Enkele tienduizenden mensen worden ziek. Heel vaak gaat het dan om kip en eieren (salmonella). Als de mensen die kip thuis laten bederven is dat hun eigen schuld, maar als die kip al bedorven wordt gekocht dan had men dat kunnen voorkomen door die kip eerst te doorstralen. Idem dito met eieren. In de VS is doorstralen een standaard procedure, in Nederland roept de milieubeweging dat doorstraald voedsel kanker kan veroorzaken. Dat is nog nergens gebleken, maar ondertussen is men wel zeer terughoudend met doorstraling, en verandert er dus niets aan het aantal doden door voedselvergiftiging.

‘Vervuilde’ grond 1: Tarra
Als een Zeeuwse boer zijn suikerbieten brengt naar de suikerfabriek in Dinteloord, 100 kilometer verderop, dan zitten daar altijd nog wat kleirestjes aan, tarra genaamd. Die worden er in de fabriek afgespoeld. Daarna moet die afgespoelde grond echter in een special depot worden opgeslagen, want hoe schoon de Zeeuwse grond ook is, hij is altijd ietsje anders dan de grond bij Dinteloord (waar overigens ook veel suikerbieten worden geteeld), en dat noemt men dan ‘licht verontreinigd’. Alleen na grondig wetenschappelijk onderzoek mag deze grond worden hergebruikt, maar nog immer niet voor de teelt van suikerbieten, wel onder een weg of een dijk bijvoorbeeld. Dit geldt niet alleen voor suikerbieten, maar ook voor aardappels, wortels en uien (jaarlijks bij elkaar zo’n miljoen ton grond) en verder alle grondverplaatsingen (wegenaanleg, kanalen graven – bij elkaar nog veel meer) in dit land. Het milieu wordt hier niets beter van, maar het kost wel veel geld: maximaal zo’n 10 miljard per jaar.
(Eigenlijk zou je een hoge muur om Nederland moeten zetten om de enorme hoeveelheden binnenwaaiend Saharazand tegen te houden. Volgens de wet is dat ook een vorm van vervuiling).

‘Vervuilde’ grond 2: Stoeptegels
Volgens het zogenaamde Bouwstoffenbesluit mogen stoeptegels die even moeten worden gelicht niet meer worden teruggelegd. Volgens de criteria van de overheid zijn ze dan verontreinigd en dienen ze vervangen, verwijderd en vergruist te worden. Dit zou vele miljoenen per jaar kunnen kosten, maar gelukkig lapt men in de meeste gemeenten wat dit aangaat de wet aan zijn laars
Desondanks besloot de gemeente Lelystad de tuingrond van huizen van een bepaalde straat volledig te saneren omdat daarin hoogovenslakken werden aangetroffen: kosten 3 miljoen. Elke weg in Nederland rust op een bed van dit soort slakken. Hoogovenslakken bevatten zware metalen, die echter zo sterk gebonden zijn dat ze niet los kunnen komen. Een gevaar voor de volksgezondheid of het milieu is dus niet aanwezig. Wanneer dit ook bij 10 procent van de andere gemeenten in Nederland gebeurt kost dat 150 miljoen per jaar.
Inmiddels heeft de overheid bedacht dat asbest in grond ook aanleiding tot volledige sanering dient te zijn. Asbest in de grond vormt geen enkel gezondheidsrisico. Kortom die 150 miljoen per jaar is waarschijnlijk aan de lage kant.

‘Vervuilde’ grond 3: Arseen
Arsenicum is een beroemd gif. Het is een metaal dat van nature in de grond voorkomt, ook in Nederland. Maar op een totaal oppervlak van 40.000 hectare ( twee keer de gemeente Amsterdam) zijn de natuurlijke concentraties arsenicum hoger dan volgens de normen mag. Die grond moet dus afgegraven worden tot een meter diepte en daarna moet die ‘gevaarlijke’ grond veilig opgeborgen worden.
Dat is een heleboel werk, temeer daar de natuur die arsenicum weer vanzelf aanvult, na een paar jaar kun je opnieuw beginnen. Kosten: 4 miljard per jaar.
Gezondheidswinst: men heeft experimenten gedaan om te zien of kindertjes die deze met arsenicumrijke grond met grote happen zouden eten daardoor gevaar zouden lopen. Het antwoord was nee. Andere ontdekking: kinderen uit een buurt met ‘veel’ arsenicum in de grond hadden lagere concentraties in hun bloed dan kinderen uit een wijk met weinig arsenicum. Conclusie: lekker laten liggen die arsenicum.

Klagen over Schiphol
Vliegtuigen maken een heleboel herrie daar hoef je niet om heen te draaien, en in Nederland is de overlast Schiphol veroorzaakt al jaren groot nieuws. Toch is dat vreemd: Rond het Londense vliegveld Heathrow, met 15% meer vluchten dan Schiphol, wonen tenminste tienmaal zoveel mensen in gehinderd gebied. Rondom Heathrow is 47 miljoen Euro uitgegeven aan isolatiemaatregelen (3000 per woning) tegen 800 miljoen rond Schiphol (50.000 per woning). Het resultaat is bij Heathrow per jaar ongeveer 5000 hinderklachten, bij Schiphol 280.000.
Nederland heeft de meest complexe regelgeving inzake vliegtuiggeluid ter wereld, er worden vermogens uitgegeven aan maatregelen, maar de problemen worden niet opgelost.
Er is gekozen voor collectieve maatregelen in plaats van individuele: woon je binnen de ‘hinderzone’ dan wordt je huis geïsoleerd, ook al ervaar je geen hinder, en buiten de hinderzone bekijk je het maar, ook al word je knettergek van de herrie. Met veel minder geld had veel meer resultaat kunnen worden bereikt.

Angst voor gif: Asbest
Van asbest kun je kanker krijgen, jawel, maar dan moet je wel een jaar of tien dagelijks in de wolken blauwe asbest hebben gewerkt, en dat moet dan ook nog een speciale soort asbest zijn ( blauwe) en dan moet je er eigenlijk ook nog bij gerookt hebben. Ook bruine asbest is gevaarlijk, maar in Nederland wordt hoofdzakelijk het ongevaarlijke witte asbest gebruikt. Met het stoppen met het gebruik van blauwe asbest (als isolatiemateriaal in de scheepsbouw) was het probleem dus eigenlijk opgelost.
Alle asbestsoorten zijn ongevaarlijk als men ze met rust laat. Problemen treden pas op bij het verwerken van bruine en blauwe asbest. In Nederland daarentegen wordt zelfs witte asbest verwijderd door ‘maanmannetjes’ Men schat dat daar 100 miljoen per jaar aan wordt uitgegeven. De gezondheidswinst daarvan is nul, sterker nog: door de vervanging van het witte asbest in remblokken zou het aantal dodelijke auto-ongelukken iets zijn toegenomen.

Angst voor gif: Onkruidbestrijding
Toen het nog chemisch gebeurde gaven de Nederlandse gemeenten gezamenlijk 32 miljoen uit aan bestrijding van onkruid op verharding. Tegenwoordig gebeurt het door te branden (2,5 keer zo duur), te borstelen (4,8 tot 5,1 keer zo duur) of met heet water (7,4 keer zo duur). Al die alternatieven hebben ook nog eigen milieubezwaren (snelle slijtage van stoeptegels bij borstelen, het vrijkomen van het giftige koolmonoxide, broeikasgassen en zware metalen).
Milieuwinst voor de Nederlandse samenleving: Niet aantoonbaar
Het bij de chemische onkruidbestrijding op verhardingen gebruikte middel Roundup evolution is zelfs volgens milieuorganisaties nauwelijks gevaarlijk voor het milieu. Het middel is vrijwel onschadelijk voor het waterleven, en de afbraakproducten zijn dat ook. Waterleidingbedrijven moeten wel extra kosten ( 8 miljoen) maken om bestrijdingsmiddelen uit drinkwater te halen maar ook als je dat meerekent blijft spuiten nog immer veel goedkoper.
Diverse gemeenten hebben overigens alweer de spuit ter hand genomen.

Angst voor gif: nultolerantie
Om ons voedsel ‘schoon’ te houden geldt voor sommige gevaarlijke stoffen een zogeheten ‘nultolerantie’. Die stoffen mogen in het geheel niet in die voedingsmiddelen worden aangetroffen.
Chlooramfenicol bijvoorbeeld. Dat middel wordt gebruikt als geneesmiddel, maar in zeer hoge doseringen kun je er aan dood gaan, bijvoorbeeld door leukemie. Gebeurt dat ook bij lage doseringen? Dat weet men niet en daarom heeft men maar gezegd: het mag er niet in zitten.
De afgelopen twee jaar heeft men in garnalen uit het Verre Oosten minuscule hoeveelheden van deze stof aangetroffen. De grenzen gingen meteen dicht en de arme vissers in het verre oosten (en de handelaren hier) lijden miljoenen schade.
Wordt onze gezondheid of het milieu hier beter van? Vergeet het maar.
Waarschijnlijk zit de chlooramfenicol niet als gevolg van vervuiling op die garnalen, maar als gevolg van een natuurlijk proces, de stof wordt namelijk gemaakt door gewone bacteriën. Dat men die stof niet eerder vond kwam omdat men pas sinds kort zulke kleine hoeveelheden terug kan vinden. Zijn die kleine hoeveelheden gevaarlijk? Dat sommige mensen wel eens ziek zijn geworden van het eten van garnalen heeft te maken met gebrekkige hygiëne, niet met chlooramfenicol. Een professor berekende dat men zijn hele leven per dag 40 kg van deze garnalen zou moeten eten om de kans op kanker met 0.000001% te verhogen. Dat is erg weinig gegeven het feit dat 40% van alle Nederlanders sowieso kanker krijgen.

Angst voor gif: biologisch voedsel
Als iemand biologisch (onbespoten) voedsel lekkerder vindt dan niet-biologisch voedsel, dan moet hij dat vooral eten, maar als hij denkt dat biologisch voedsel gezonder is dan niet biologisch voedsel, dan zit hij er naast. Daarvoor bestaat geen enkel bewijs – eerder voor het tegendeel.
Biologisch voedsel is voedsel waarin de ‘natuurlijke afweer’ van de plantjes er voor moet zorgen dat de plant niet wordt opgevreten door insecten en dergelijke. Die natuurlijke afweer van plantjes, bestaat eigenlijk uit chemische stoffen, en in onderzoek is vastgesteld dat die eigenlijk op precies dezelfde manier werken als de chemische bestrijdingsmiddelen. Onbespoten groente en fruit veroorzaken net zo veel kanker bij proefdieren als ‘gewone’ bespoten groente en fruit.
De gezondheid wordt er dus in het geheel niets beter van biologisch voedsel. Erger nog: biologische groente is veel duurder dan gewone groente. Daardoor gaan mensen minder groente eten. En wie te weinig groente eet vergroot zijn kans op kanker.
Niettemin geeft de overheid vele miljoenen uit om biologisch voedsel te promoten.

Klimaatpaniek: opwarming van de aarde
Stel dat de aarde echt warmer wordt en stel dat dat een probleem is. Kunnen we er dan wat aan doen? Uit onderzoek is duidelijk geworden dat de mens medeschuldig is aan die opwarmen, althans, voor een kwart procent, de overige 99,75% doet de natuur zelf.
Het Kyotoprotocol is bedoeld om die menselijke bijdrage terug te brengen. Als we erin slagen om dat uit te voeren wordt de aarde dan minder warm? Waarschijnlijk wel iets, maar de thermometer die zo’n kleine hoeveelheid kan meten moet nog worden uitgevonden. De gevreesde stijging van de zeespiegel wordt er waarschijnlijk slechts enkele millimeters mee tegengehouden.
De schattingen over hoeveel geld we moeten uitgeven om die onmeetbare afkoeling te realiseren verschillen, maar vele miljarden is wel het minste.

Windenergie (Denemarken houdt er mee op)
Velen vinden moderne windmolens romantisch omdat ze denken dat zo’n molen een nabijgelegen boerderij van stroom voorziet. Dat is niet zo, die molen vult vooral het elektriciteitsnet. De bedoeling is dat een grootschalige toepassing van windenergie de opwarming van de aarde tegenhoudt (het argument van het opraken van brandstoffen wordt nauwelijks meer gebruikt, die raken namelijk voorlopig niet op).
Het probleem is dat de wind onregelmatig waait zodat je behalve windmolens ook nog een heleboel extra gewone centrales achter de hand moet houden voor als het niet waait. Als het wel waait draaien die centrales stand-by, en dat kost alsnog een heleboel kolen olie en gas.
Soms waait het zo hard dat de molens een enorme hoeveelheid stroom produceren. Dan dreigt het elektriciteitsnet door te branden als men de stroom niet – gratis of tegen dumpprijzen – exporteert naar andere landen. Als het dan nog harder gaat waaien dan houden de molens er vanwege de veiligheid plotsklaps mee op. Daardoor ontstaat er plotseling een tekort aan stroom op het elektriciteitsnet en toen dat onlangs gebeurde konden de gewone centrales niet snel genoeg bijschakelen en moest men als de wiedeweerga atoomstroom uit Frankrijk importeren.
Windenergie is veel duurder dan andere energiebronnen en behoeft daarom een jaarlijkse financiële ondersteuning tussen de 1 en 2 miljard. Men wil voor nog veel meer geld windparken op zee bouwen. Die zullen permanent gesubsidieerd moeten worden. Om die reden stopt Denemarken met de verdere toepassing van windenergie en Duitsland overweegt dat. De milieuwinst is marginaal.

Theo Richel

Een groot deel van het bovenstaande is gebaseerd op het Groenboek van de Groene Rekenkamer (zie: www.groenerekenkamer.nl/grk/rm/0/Groenboek.pdf). Een andere belangrijke bron is de literatuur die de auteur heeft gebruikt voor een eerder artikel voor HP/De Tijd, over de doden van de Milieubeweging (zie: www.richel.org/querulant/Risico/index.htm). Het stukje over Chlooramfenicol is gebaseerd op een recent artikel hierover In het laatste nummer van Spil en deze studie (www.richel.org/theodoc/pdf/Chloramphenicol.pdf). Het verhaal over biologisch voedsel is gebaseerd op het werk van met name de Amerikaanse onderzoeker Bruce Ames en de Nederlandse hoogleraar Aalt Bast (Limburg).