Hoe vermijden we 1984?

Gedachten omtrent een libertarische strategie.

Bij een vergelijking van het ideeëngoed van libertariërs en socialisten springt de volgende asymmetrie onmiddellijk in het oog: libertariërs zijn groots qua filosofie en analyse, maar zwak inzake strategie. De socialisten hebben een vage filosofie, gebaseerd op verouderde analyses, maar beschikken over een uitgewerkt strategisch arsenaal. Deze asymmetrie leek mij een goed aanknopingspunt te zijn om enige bedenkingen omtrent libertarische strategie te ontwikkelen en aldus wat denkmateriaal te leveren voor het antwoord op de vraag: “Hoe vermijden we “1984” ?”.

Een goede strategie kan slechts ontwikkeld worden vanuit een diagnose van de socialiseringstendensen in onze samenleving. Schematisch biedt de libertarische literatuur drie complementaire factoren van socialisering:

1. De afwezigheid van constitutionele remmen op het staatsoptreden in onze democratiën. Ook wanneer een meerderheid van de bevolking gunstig staat t.o.v. de vrije markteconomie zullen zich hierdoor socialiserende tendenzen ontwikkelen. Via pressiegroepen, lobbys en politieke partijen geleid door “politieke ondernemers” trachten velen zich in zekere mate vrij te stellen van het marktrisico door dit af te wentelen op anderen. Iedereen leeft in de verwachting dat hij zich van zijn risico zal kunnen bevrijden, terwijl de anderen hun risico’s èn het zijne zullen blijven dragen. Dit belangenspel leidt naar de ondermijning van de markteconomie en naar de uiteindelijke collectieve verarming.
2. Het bestaan van sociaal-psychologische vluchtreacties voor zelfverantwoordelijkheid en zelfontplooiing. De min of meer individualistische ondertoon in de westerse cultuur sinds de Renaissance heeft aanleiding gegeven tot de ontwikkeling van het anti-individu en de massamens. Deze massamens droomt van een samenleving waarin leiders voor hun de belangrijke levenskeuzen bepalen en waarin alle risico’s van het leven worden opgevangen door een sociaal protectoriaat. Deze reserve van massamensen vormt het potentieel van politieke machtswellustelingen die streven naar een of andere vorm van totalitaire heerschappij.
3. De verambtelijking van het ideologisch ondernemerschap. In samenlevingen waarin nog een dialogische vrijheid bestaat, is er een grote vraag naar coherente maatschappijbeelden en waardesystemen. In onze gesocialiseerde democratiëen wordt deze vraag grotendeels vervuld door opiniemakers die belang hebben bij het voortbestaan van de staat. De opinievorming is dus overwegend “staatsvriendelijk”.

De samenwerking van deze drie factoren lijkt de socialisering een aureool van “onstopbaarheid” te bezorgen. Toch zijn er hoopvolle tekenen. Het mechanisme van afwenteling van de marktrisicos loopt op zijn einde. De markteconomie is reeds zwaar gecomprommiteerd dat een verdere afwenteling van risico’s onmiddellijk aan de gangmakers van deze afwenteling wordt aangerekend. Voornamelijk bij de jongere generaties kan het besef groeien dat zij van de staat niets meer te verwachten hebben. Daarom lijkt het ogenblik gekomen om praktisch haalbare liberaliserende ingrepen te ontwikkelen waar brede volkscoalities ontwikkeld kunnen worden (b.v.: T-zones, uitstervingsformules SZ, contractuele arbeidsverdeling, … )

Het verstaatste ideologische ondernemerschap wordt eveneens bedreigd. Het verstaatste onderwijs is in crisis, het omroepmonopolie wordt bedreigd, nieuwe communicatietechnieken ontstaan. Daarom moet werk gemaakt worden van initiatieven zoals studiecentra, alternatieve scholen, libertarische video-tapes, etc. De mentaliteit van het anti-individu kan gecounterd worden door de verspreiding van een moraal en psychologie van eigenliefde als absolute voorwaarde tot liefde voor anderen en streven naar geluk. Op dit vlak dienen de libertariërs nog een lange weg af te leggen.