Inhoudsopgave:

THEORIE

• Wat is het Anarcho-Kapitalisme?
• Zijn anarcho-kapitalisten libertariers?
• Wat is het verschil tussen anarcho-kapitalisme en anarcho-communisme?
• Wat is de kritiek van vrije markt anarchisten op het anarcho-communisme?
  
• “Anarcho-kapitalisten zijn geen “echte” anarchisten!”
• Zijn anarcho-kapitalisten dan niet met bekend met Noam Chomsky’s
  beroemde citaat over anarcho-kapitalisme?
• Zijn anarcho-kapitalisten alleen tegen de staat en niet tegen alle
  andere vormen van macht?
  
• Is anarcho-kapitalisme “extreem-rechts in een anarchistisch jasje”?
• Wat is de theoretische basis van het anarcho-kapitalisme?
• Is het anarcho-kapitalisme tegen democratie?
• Zijn alle anarcho-kapitalisten professoren in de economie, filosofie of
  informatica?
  
• Is het anarcho-kapitalisme de filosofie van de multinationals?
  
• Is het anarcho-kapitalisme niet gewoon de Amerikaanse samenleving?

PRAKTIJK

• Artikelen en boeken

Een langere (engelse) FAQ waarin serieus aandacht wordt geschonken aan het anarcho-kapitalisme is Bryan Caplan’s “Anarchist Theory FAQ”. Een grote verzameling theoretische artikelen over de theorie en praktijk van het anarcho-kapitalisme is te vinden op de website Against Politics.

THEORIE

Wat is anarcho-kapitalisme?

Anarcho-kapitalisme is een radicale, of consistente, variant van het liberalisme. Anarcho-kapitalisten staan een maatschappij voor waarin respect voor het individu centraal staat. Omdat de staat per definitie op dwang en geweld berust wijzen anarcho-kapitalisten de staat af als een criminele organisatie. Als alternatief stellen zij een samenleving voor op basis van prive-eigendom, de vrije markt en vrijwillige cooperatie. Om zich te onderscheiden van communisten en aggressieve activisten noemen anarcho-kapitalisten zich ook wel vrije markt anarchisten, individualistische anarchisten of rationele anarchisten.

Zijn anarcho-kapitalisten libertariers?

Ja, anarcho-kapitalisten zijn libertariers, maar niet alle libertariers zijn anarcho-kapitalisten. De politieke filosofie genaamd libertarisme valt uiteen in twee stromingen: minarchisme en anarchisme. Minarchisten zijn liberalen van de oude stempel (niet te verwarren met de socialistische liberalen van de VVD) en staan een nachtwakersstaat voor met alleen taken op het gebied van justitie, politie en defensie. Bekende minarchisten zijn Herbert Spencer, Ayn Rand en Robert Nozick. Anarchisten wijzen de nachtwakersstaat af als onrechtmatig en naief en staan een maatschappij voor waarin recht wordt afgedwongen door particuliere organisaties. Bekende anarcho-kapitalisten zijn Murray Rothbard, David Friedman, Anthony de Jasay en Wendy McElroy.

Het is overigens verdedigbaar te stellen dat anarcho-kapitalisme niets meer is dan een coherente concretisering van het liberale schadebeginsel. Vanuit dit perspectief is anarchisme de logische historische culminatie van het liberalisme. In theorie althans want in de politiek praktijk is het liberalisme vooral een curieuze combinatie van sociaal-democratie, “realpolitik” en sociaal conservatisme (zie wederom VVD).

Wat is het verschil tussen anarcho-kapitalisme en anarcho-communisme?

Communistische anarchisten zijn tegen prive-eigendom en tegen de vrije markt en anarcho-kapitalisten zijn voor prive-eigendom en de de vrije markt. Dit bekent overigens niet dat anarcho-kapitalisten van mening zijn dat de hele samenleving op commerciele basis dient te worden georganiseerd. Binnen een anarchistische samenleving zijn niet-commerciele en socialistische activiteiten net zo legitiem als kapitalistische zolang de een haar opvattingen niet aan de ander probeert op te leggen. Theoretisch gezien zijn anarcho-communisten van mening dat de werkgever- werknemer relatie inherent op exploitatie berust. Anarcho-kapitalisten zien een dergelijke relatie echter als gebaseerd op wederwijds voordeel en contract. Volgens anarcho-kapitalisten verslechtert een werkgever niet de situatie van de werknemer door hem een baan aan te bieden en kan een dergelijke situatie moeilijk “exploitatie” genoemd worden. Anarcho-kapitalisten stellen dat de weerzin tegen de vrije markt onder socialistische anarchisten vooral het gevolg is van de slaafse navolging van de marxistische politieke economie en een incoherente definitie van vrijheid. Om die reden noemen anarcho-kapitalisten libertair socialisten ook wel “anti-staat Marxisten”. Verder worden sommige socialistische anarchisten nogal eens terecht (maar ook onterecht) in verband gebracht met geweld en moord. Om die reden hebben anarchistische liberalen in het verleden vaak de term “anarchisme” vermeden.

Wat is de kritiek van vrije markt anarchisten op het anarcho-communisme?

Volgens anarcho-kapitalisten hanteren anarcho-communisten incoherente definities van vrijheid. Naar gelang het hen uitkomt definieren ze vrijheid als non-interventie als ook als vrijheid als gelijkheid. Waar deze echter in conflict komen kiest de socialistische anarchist doorgaans voor vrijheid als gelijkheid. Anarcho-kapitalisten kiezen consequent voor de klassiek-liberale definitie van vrijheid als non-interventie (of: de afwezigheid van dwang). Op zich hebben anarcho-kapitalisten geen problemen met het arbeiderszelfbestuur of de ecologische communes zoals anarcho-communisten die voorstaan maar wijzen zij de gedachte af dat de hele samenleving op een dergelijke wijze georganiseerd dient te worden en dat het legitiem is geweld te gebruiken tegen personen die voor kapitalistische eigendomverhoudingen kiezen. Anarcho-kapitalisten zien ook niet zo duidelijk hoe in anarcho-kapitalistische samenleving mensen ervan verhindert worden om zaken in prive-eigendom te hebben of handel te drijven. Alleen een machtige staat is sterk genoeg om dit overal tegen te gaan. In het algemeen stellen anarcho-kapitalisten dat het socialistische anarchisme een historisch verklaarbare, maar theoretisch naieve, combinatie is van marxistische politieke economie, collectivisme en radicaal liberalisme.

Anarcho-kapitalisten hebben ook zo hun reserveringen omtrent de coalities en politieke acties die socialistische anarchisten steunen. Niet alleen wijzen anarcho-kapitalisten geweld af als contra-productief, ook begrijpen ze niet waarom sommige anarchisten (bv.) marxistisch-lenistische of terroritische groepen steunen, of “anti-rascistische” organisaties die de vrijheid van meningsuiting willen beperken en mensen met afwijkende meningen willen opsluiten. In de ogen van anarcho-kapitalisten laat libertair Links zich vaak gebruiken door autoritair Links zonder dat dit hun eigen agenda vooruit helpt. Een goed actueel voorbeeld is de anti-globaliseringsbeweging. Recentelijk heeft de moord op Pim Fortuyn wederom tot duidelijk gemaakt hoe onfortuinlijk de associatie van anarchisme met extreem-links is.

“Anarcho-kapitalisten zijn geen “echte” anarchisten!”

Dit is wellicht de minst productieve discussie op het internet. Behalve het merkwaardige fenomeen dat de anti-eigendom anarchisten zich opeens opwerpen als de exclusieve eigenaar van een term heeft deze opmerking een wankele historische basis. Anarcho-kapitalisten ontkennen niet dat veel historische anarchisten communisten waren maar stellen hiertegenover dat het anarchisme altijd een stroming gekend heeft die zich wel voor prive-eigendom en de vrije markt uitsprak. Zo werden in het 19e eeuwse Amerikaanse tijdschrift Liberty interessante debatten gevoerd over prive-eigendom en laissez-faire. Op het internet is een levendige discussie of individualistische anarchisten als Lysander Spooner, Benjamin Tucker en Max Stirner anarcho-kapitalisten of anarcho-socialisten waren. Veel anarcho-kapitalisten vinden dit een weinig verlichtende discussie en volstaan met de observatie dat het werk van bovengenoemden voldoende aanknopingspunten voor het anarcho-kapitalisme bevat om ze invloedrijk te noemen. Zonder twijfel kunnen echter de 19e eeuwse Franse econoom Gustave de Molinari en de publicist Auberon Herbert als voorlopers van het anarcho-kapitalisme worden genoemd. Gesteld zou kunnen worden dat het moderne anarcho-kapitalisme het consistente individualisme van anarchisten als Max Stirner en Benjamin Tucker combineert met de politieke economie van laissez faire (Frederic Bastiat, Gustave de Molinari).

Zijn anarcho-kapitalisten dan niet met bekend met Noam Chomsky’s beroemde citaat over anarcho-kapitalisme?

Ja. Dit citaat onderstreept echter precies de kritiek van anarcho-kapitalisten op hun socialistische tegenhangers.

a) Het gebruik van hyperbolen:

“Anarcho-capitalism, in my opinion, is a doctrinal system which, if ever implemented, would lead to forms of tyranny and oppression that have few counterparts in human history.”

b) Een egalitaristische definitie van vrijheid:

“The idea of “free contract” between the potentate and his starving subject is a sick joke…”

c) Een populistisch anti-intellectualisme:

“…perhaps worth some moments in an academic seminar exploring the consequences of (in my view, absurd) ideas, but nowhere else.”

Helaas geven critici van het anarcho-kapitalisme zelden het tweede deel van Chomsky’s citaat:

“I should add, however, that I find myself in substantial agreement with people who consider themselves anarcho-capitalists on a whole range of issues; and for some years, was able to write only in their journals. And I also admire their commitment to rationality — which is rare — though I do not think they see the consequences of the doctrines they espouse, or their profound moral failings.”

Chomsky’s steun voor de Amerikaanse (verzorgings)staat (of zijn recente steun voor de Democratische presidentskandidaat John Kerry) wordt overigens niet door alle anarchisten gedeeld. Ten gunste van Chomsky dient overigens gezegd te worden dat hij het verlichtingsideaal van rationaliteit hoog in het vaandeel heeft staan. Ondanks de ultra-moralistische en evangelische toon zijn zijn geschriften over de interventionistische (Amerikaanse) buitenlandse politiek , enkele paranoide uitzonderingen daargelaten, van hogere kwaliteit.

Zijn anarcho-kapitalisten alleen tegen de staat en niet tegen alle andere vormen van macht?

Anarcho-kapitalisten worden wel eens verweten alleen aandacht te besteden aan de macht van de staat. De staat neemt in het anarcho-kapitalisme echter alleen een prominente plaats in omdat het de enige criminele orgaisatie is die legitimiteit claimt. Anarcho-kapitalisten zijn tegen iedere vorm van macht. Wat critici kennelijk bedoelen is dat anarcho-kapitalisten de ogen sluiten voor “economische macht”. Het is echter niet geheel duidelijk wat men hiermee bedoelt. Als men bedoelt dat multinationals de staat gebruiken om macht over de consument en andere bedrijven uit te oefenen dan delen anarcho-kapitalisten deze mening. Maar doorgaans bedoelt men dat de vrije markt ook een vorm van macht is. De voorbeelden die men hiervoor geeft veronderstellen echter een egalitarische definitie van macht. Volgens anarcho-kapitalisten is er sprake van macht als iemand door middel van (dreiging met) geweld de situatie van iemand anders verslechtert. Maar het leidend principe van de vrije markt is nu juist wederzijds voordeel en vrijwilligheid. Socialistische anarchisten verwarren rechtsgelijkheid met materiele gelijkheid wanneer zij stellen dat een werkgever meer macht heeft dan een werknemer. Voor de anarcho-kapitalist is de weigering om iemand positie te verbeteren niet equivalent aan het verslechteren van iemands situatie. Wederwijds voordeel en non-agressie en niet gelijkheid is de basis van de libertarische machtstheorie. Socialistische anarchisten definieren niet alleen een groot aantal vreedzame activiteiten als “macht” en “hierarchie” maar ze gebruiken volgens anarcho-kapitalisten ook verschillende, elkaar uitsluitende, definities van vrijheid door elkaar heen.

Is anarcho-kapitalisme “extreem-rechts in een anarchistisch jasje”?

Nee. Op veel gebieden zijn socialistische en vrije markt anarchisten het met elkaar eens behalve de legitimiteit van prive-eigendom en de vrije markt. Door critici worden de overeenkomsten genegeerd en de verschillen tot grote proporties opgeblazen. Een andere oorzaak voor dit misverstand is een slecht begrip van het anarcho-kapitalisme. Zo wordt bijvoorbeeld de afwijzing van anti-discriminatie wetgeving gezien als steun voor discriminatie. Volgens een dergelijke logica zouden echter anarcho-communisten ook “extreem-rechts” zijn omdat zij eveneens tegen dergelijke wetten (zouden moeten) zijn. De minst fraaie reden waarom anarcho-kapitalisten wel in verband zijn gebracht met extreem-rechts is de “guilty by association”-techniek. Dit heeft echter meer met politieke oorlogsvoering dan met conceptuele duidelijkheid te maken. Links en rechts zijn belangrijke termen voor een rij-examen maar volstrekt inadequaat om de diversiteit van politiek-filosofische stromingen in kaart te brengen. Sinds de kritiek van “extreem-rechts” op het “neo-liberalisme” nauwelijks meer te onderscheiden is van die van “extreem-links”worden dergelijke beschuldigingen met de dag maller. Uit informeel onderzoek op het internet blijkt overigens dat veel anarcho-kapitalisten en libertariers een socialistisch verleden hebben. Het dient overigens wel vermeld te worden dat de stemmingmakerij van radicaal-links tegen anarcho-kapitalisten niet door alle anarchisten als constructief wordt gezien. Ook het aantal anarchisten die zich positioneren tussen anarcho-kapitalisme en anarcho-syndicalisme groeit. Desalniettemin benaderen de meeste anarcho-communisten het anarcho-kapitalisme met een weinig verlichte combinatie van onwetendheid en (verbale) aggressie.

Wat is de theoretische basis van het anarcho-kapitalisme?

Omdat het anarcho-kapitalisme een variant is van het klassiek-liberalisme / libertarisme gelden hier dezelfde funderingen zoals natuurrecht, utilitarisme, rationalisme en het sociaal-contract. In het natuurrecht worden de morele plichten van de mens afgeleidt uit de natuur van de mens. Deze theorie werd in de 19e eeuw verkondigt door de individualistische anarchist Lysander Spooner en later door de Amerikaanse econoom van de Oostenrijkse School, Murray Rothbard. In het utilitarisme staat de maximalizering van de totale of gemiddelde welvaart per individu centraal. Omdat deze theorie sterk economisch is vind je deze niet terug in het socialistische anarchisme. Een recente theoreticus van het utilitaristische anarchisme is de econoom David Friedman (zoon van de nobelprijswinnaar in de economie Milton Friedman). In rationalistische benaderingen zoals die van Hans-Hermann Hoppe en Stephan N. Kinsella wordt gesteld dat een discussieren zelf een geweldloze activiteit is en het daarom niet zonder contradictie mogelijk is om het anarcho-kapitalisme te ontkennen. Een indrukwekkende verdediging van het anarcho-kapitalisme is die op basis van de idee van een sociaal-contract. Hoewel de sociaal-contract gedachte in het verleden is gebruikt om de staat te verdedigen keren anarchisten deze benadering tegen de staat. De late Benjamin Tucker en Jan Narveson verdedigen het anarchisme op een dergelijke wijze. Geen anarchist maar zeer invloedrijk zijn de geschriften van de moderne Hobbesiaanse filosoof David Gauthier in deze traditie. In het algemeen kan verdedigd worden dat de meeste anarcho-kapitalisten meer gemeen hebben met de analytische traditie in de filosofie (logisch positivisme, kritisch rationalisme) en anarcho-communisten met de meer speculatieve continentale traditie (de Romantiek, neo-marxisme, irrationalisme).

Is het anarcho-kapitalisme tegen democratie?

You bet! Volgens anarcho-kapitalisten is het niemand toegestaan over anderen te regeren. Het enige waarin democratie verschilt van andere autoritaire politieke systemen is dat de macht gesocialiseerd is. Het feit dat iedereen kan deelnemen aan politieke macht maakt dit voor anarchisten nog niet legitiem. Hoewel anarcho-kapitalisten voorstanders van decentralisatie van macht zijn staan zij net zo goed afwijzend tegen “directe democratie”. Het uitoefenen van macht is niet opeens legitiem omdat het op kleine schaal plaatsvindt. Sommige anarcho-socialisten stellen hier directe democratie op basis van concensus tegenover. Volgens anarcho-kapitalisten kun je dan lang wachten en leidt een dergelijk systeem tot een “vergader-samenleving”. Anarcho-kapitalisten stellen tegenover democratie prive-eigendom, de vrije markt en vrijwillige cooperatie. Dit sluit natuurlijk niet uit dat democratie een van de meest gangbare besluitvormingsmethoden in particuliere organisaties kan zijn. Maar in dit geval gaat prive-eigendom vooraf aan democratie en niet andersom.

Dat anarcho-kapitalisten tegen democratie zijn is overigens minder controversieel dan het lijkt. De meeste mensen zijn van mening dat sommige waarden zelfs niet door democratie opzij mogen worden geschoven (denk aan de opkomst van “extreem-rechts” of communistische partijen). Men is echter wel van mening dat de democratie het beste systeem is om deze waarden te realiseren. Anarchisten zijn echter van mening dat dit niet alleen historisch naief is maar dat het tevens een contradictie is om te denken dat individuele vrijheid kan worden vergroot door het domein van collectieve besluitvorming uit te breiden. Maar pas sinds anarcho-kapitalisten indrukwekkende theorieen over de vorming en handhaving van recht zonder de staat hebben geformuleerd is er een alternatief denkbaar.

Anarcho-kapitalisten zijn verdeeld over stemmen. Volgens sommige van hen is stemmen immoreel omdat niemand het recht heeft mensen macht over elkaar te geven. Critici van deze opvatting stellen echter dat dit een vorm van “blaming the victim” is en dat stemmen ook als een vorm van verdediging kan worden gezien. Alternatieve redenen om niet te stemmen zijn dat de meeste politici niet te vertrouwen zijn (het pragmatisch argument tegen stemmen) of dat het simpelweg irrationeel is omdat de kans dat je stem doorslaggevend is verwaarloosbaar klein is.

Desalniettemin zien anarcho-kapitalisten doorgaans weinig in “directe actie”, “demonstreren” en je opofferen voor “de goede zaak”. Als individualisten zijn ze doorgaans wars van “collectieven” en massabewegingen en proberen ze voornamelijk op microniveau de schade die de staat aanricht zoveel mogelijk te beperken. Andere activiteiten zijn het realiseren van underground economieen (“guerrilla kapitalisme”) en psychologische weerbaarheid. Wellicht is dit een van de meer zichtbare verschillen met de “praxis” van anarcho-communisten. Omdat anarcho-kapitalisten als libertariers niet in (afdwingbare) positieve rechten geloven zien zij het niet als hun roeping de rest van de wereld te bekeren of te redden. Het volgende citaat van Ayn Rand is een goede karakterisering van de visie van veel anarcho-kapitalisten:

“Poverty is not a mortgage on the labor of others – misfortune is not a mortgage on achievement – failure is not a mortgage on success – suffering is not a claim check, and its relief is not the goal of existence – man is not a sacrificial animal on anyone’s altar nor for anyone’s cause – life is not one huge hospital.”

Zijn alle anarcho-kapitalisten professoren in de economie, filosofie of informatica?

Nee 😉

Is het anarcho-kapitalisme de filosofie van de multinationals?

Nee. Multinationals zullen in hun huidige vorm niet bestaan in een anarcho-kapitalistische samenleving omdat er geen staat is om ze de hand boven het hoofd te houden, subsidies te geven of ze te vrijwaren van volledige aansprakelijkheid (bij faillissement). Maar het belangrijkste is dat multinationals in een anarchistische samenleving geen staat aan hun zijde zullen vinden om met behulp van regelgeving concurrenten van de markt te houden (het weren van “beunhazen”, “kwaliteitseisen” etc). Verder is de libertarische individualistische cultuur moeilijk te verenigen met de quasi-bureaucratische mindset van veel grote bedrijven. Voor veel anarcho-kapitalisten zijn de huidige multinationals, vakbonden en de staat symptomen van dezelfde filsofie.

In tegenstelling tot dikwijls wordt beweert steunen multinationals tal van anti-markt en socialistische initiatieven. Zo zijn multinationals nauw betrokken bij supranationale organisaties zoals het IMF, de Wereldbank en warme voorstanders van superstaten zoals de EU. Ook steunen veel multinationals financieel een groot aantal initiatieven en organisaties die een expliciete anti-vrije markt agenda hebben. Voor een overzicht van de geldstromen van (oa) multinationals naar anti-markt en socialistische organisaties zie ActivistCash.com: http://www.activistcash.com/ Onder andere om dergelijke redenen staan anarcho-kapitalisten behoorlijk skeptisch tegenover gevestigde “liberale” partijen die eerder de belangen van de grote bedrijven dan de vrije markt in het algemeen verdedigen. Strikt genomen dient wel een onderscheid gemaakt te worden tussen multinationals en grote bedrijven. Een klein bedrijf kan in meerdere landen actief zijn en een groot bedrijf slechts in een of enkele.

Is het anarcho-kapitalisme niet gewoon de Amerikaanse samenleving?

Absoluut niet. Hoewel Amerikanen doorgaans aan minder interventionistische en egalitaristische waandenkbeelden lijden dan Nederlanders is het overigens volstrekt onjuist de VS te zien als het paradijs van laissez faire anarchisme. De VS kent sinds haar ontstaan een substantiele beweging in de richting van meer staatsbemoeienis en federalisering (en dus meer macht en dwang). Deze beweging is in de 20e eeuw in een stroomversnelling geraakt (“New Deal”, “Great Society”) met als gevolg dat de VS nu ook een inkomenstenbelasting kent, je tot april voor de staat werkt en particuliere hulp-en liefdadigheid rigoreus worden weggemaait door de professionele “solidaire” klasse. Kortgezegd is de VS net als de meeste West-Europese landen een gemengde economie met een omvangrijke staat.

PRAKTIJK

Een aantal goede artikelen over hoe en een anarcho-kapitalistische samenleving kan werken zijn:

• Hans-Hermann Hoppe – The Private Production of Defense (pdf):
• Bryan Caplan – The Economics of Non-State of Legal Systems (pdf):

Een aantal belangrijke boeken zijn:

• Morris and Linda Tannehill – The Market for Liberty
  
• David Friedman – The Machinery of Freedom: A Guide to Radical Capitalism
  
• Murray Rothbard – For a New Liberty
  
• Murray Rothbard – The Ethics of Liberty
  
• Bruce Benson – The Enterprise of Law: Justice without the State