Handen af van de Tsunami… of de triomf van spontane solidariteit

Het wassende water van de Tsunami bezorgt wereldverbeteraars klaarblijkelijk natte dromen. Als antwoord op het onheil aan de kusten van Indische Oceaan predikte Timothy Garton Ash, directeur van het European Studies Centre, voor een “mondiaal links project” dat de kloof tussen het rijke Noorden en het arme Zuiden moet dichten. Zijn betoog kreeg ook gehoor in de Belgische pers (De Standaard 10 januari 2005). De politieke recuperatie van de catastrofe in Azië bereikt daarmee een collectivistisch Nirvana dat al even utopisch als misplaatst is. Laten we vooral nederig blijven en de triomf van de spontane solidariteit erkennen.

De hartverscheurende beelden van bijbelse vloedgolven hebben alvast één hartverwarmend effect gehad. Gestuwd door de massamedia, is de publieke opinie wereldwijd gemobiliseerd tot ongekende en ongemeten solidariteit. Met name de bevolkingen van de geïndustrialiseerde landen hebben massaal via de portefeuille het hart laten spreken. Hun regeringen werden in snelheid genomen en hebben zich nadien herhaaldelijk moeten reppen om de spontane solidariteit bij te benen. Onder druk van de publieke opinie en tientallen vrijwilligersorganisaties is een soort competitie ontstaan waarbij ook regeringen steeds meer hulp beloven, zowel in geld als in natura, en zowel voor de korte en de langere termijn. De noodhulp die is toegezegd voor de ongeveer vijf miljoen rechtstreekse slachtoffers bedraagt al $800 per hoofd, zijnde meer dan twintig maal de norm bij vorige internationale hulpacties, en groeit nog dagelijks.

De indrukwekkende internationale solidariteit is het proefondervindelijke bewijs dat de burgers van de ontwikkelde landen niet gedegenereerd zijn tot egoïstische consumptieslaven. Ondanks historisch hoge belastingvoeten, betuigen miljoenen individuen met eigen penningen een spontane solidariteit die de overheid ter plekke laat. Politici en belastingverdelers allerhande verteren zo’n lesje in nederigheid maar moeilijk. Her en der worden pogingen ondernomen om de volkse solidariteit te recupereren en terug onder de paraplu van de overheid en de politiek te brengen. Sommige regeringen beloven dezelfde inspanning als hun onderdanen, andere willen de noodhulp kanaliseren naar ontwikkelingshulp uit belastingruiven, nog andere bepleiten politiek overleg voor schuldkwijtschelding van de getroffen landen.

Als klap op de vuurpijl komt de nobele Garton Ash, voor wie de spontane solidariteit van de rijke westerling slechts een emotioneel intermezzo is; een cynisch en toeristisch bijproduct van de verderfelijke globalisering. Daarom is een mondiaal links project nodig, om de ongelijkheid in de wereld aan te pakken. Voor Garton Ash moet blijkbaar een nieuwe socialistische internationale de vreselijke spontane solidariteit vervangen door planmatige en planetaire herverdeling, ongetwijfeld onder het leiderschap van zijn visionaire intellectuele elite. De illusie van de maakbare en beheersbare wereld, zo endemisch bij linkse intellectuelen met een institutioneel wantrouwen tegenover de vrije burger, beleeft hier een absurd paroxisme. Als de Tsunami één zaak duidelijk maakt, dan is het dat de miljoenenmassa van samenlevende en samen belevende wereldburgers door geen regering te vervangen, laat staan te verbeteren is.

Laten we dus ophouden met de politieke recuperatie van de Tsunami-solidariteit door gekleurde ideologische agenda’s over ontwikkelingshulp, economie en globalisering. De overheid heeft ten aanzien van deze machtige onderstroom van menselijkheid hoogstens een omkaderende taak: structuren ontwikkelen die nu en in de toekomst ervoor zorgen dat de fondsen die zo vrijwillig en vrijmoedig stromen snel en efficiënt ten nutte worden gemaakt.

Laten we ook ophouden met de jeremiades over het egoïsme van het rijke Noorden of Westen. De getroffen landen zijn niet de armste van de wereld: India heeft noodhulp geweigerd en Indonesië heeft geld voor een omvangrijk leger. De individuele rijkdom van de burger in de ontwikkelde landen is niet zijn schuld, maar zijn verdienste. Het is precies dankzij die rijkdom dat zo’n massale spontane solidariteit mogelijk is. Uiteraard dragen de regeringen van rijkere landen internationaal de verantwoordelijkheid om andere landen in welvaart te laten ontwikkelen. Herverdeling door ontwikkelingshulp kan daarvoor hoogstens een bescheiden aanzet zijn. Het komt er vooral op aan de armere landen mee te laten groeien in wat de rijkere landen zo rijk heeft gemaakt: de wereldhandel.

Geen enkele politieke ideologie kan natuurrampen voorkomen. Geen enkele politieke ideologie kan de spontane solidariteit van miljoenen mensen vervangen. Als Timothy Garton Ash echt begaan is met de welvaart van het “arme Zuiden”, dan moet hij niet minder maar meer globalisering prediken. De combinatie van rechtsstaat en markteconomie op nationale schaal met een correcte vrije markt op internationale schaal, is het beste mondiale project om de kloof tussen Noord en Zuid te bestrijden.

Marc De Vos
Docent arbeidsrecht Universiteit Gent
Advocaat te Brussel
Ondervoorzitter van de onafhankelijke denktank Nova Civitas

Dit artikel verscheen eerder op NovaCivitas.org

Dit artikel verschijnt ook als opiniestuk in De Standaard van 14-01-2004, onder de titel “De triomf van de spontane solidariteit’.