De encycliek van Paus Johannes Paulus de Tweede representeert de grootste omhelzing door de Katholieke kerk van klassiek liberale ideeën, in het bijzonder op economisch vlak, in de moderne tijd.
Na de dood van de paus noemen vele commentatoren zijn aandeel in de val van het communisme. Lech Walensa stelt dat hij nooit de vakbond ‘Solidariteit’ zou heben opgericht zonder de geestelijke steun van de paus, en de katholieke kerk in Polen, evenals in andere communistische landen, herrees door de Poolse paus en vormde zo een moreel tegenwicht tegen het communisme. Eerder berichtte Meervrijheid.nl over de belangrijke invloed van het Christendom als inperker van de (morele en fysieke) macht van de staat in het Westen. Mises.org schreef enkele jaren geleden over de rol van deze paus in de strijd voor vrijheid. Hieronder enkele vertaalde fragmenten.
14 Jaar geleden bracht Paus Johannes Paulus de Tweede de encycliek Centesimus Annus uit, een op hetzelfde moment subtiel als opzwepend werk, waarin hij de toekomst van de post-communistische landen van Europa en algemene onderwerpen als vrijheid, maatschappij, en geloof bespreekt. Dit document representeert de grootste omhelzing door de Katholieke kerk van klassiek liberale ideeën, in het bijzonder op economisch vlak, in de moderne tijd.
In het document beargumenteert de paus dat het socialisme niet alleen faalde omdat het een slechte economie was, maar vooral omdat het de ‘waarheid van de menselijke persoon’ ontkende. Onder het socialisme behandelt de staat het individu niet met waardigheid, maar als ‘ een molecuul in een sociaal organisme’. Als alternatief raadt de paus ‘de zaken-economie’ en de ‘vrije markt’ aan als ‘het meest efficiënte instrument om productiefactoren te gebruiken en om te beantwoorden aan menselijke behoeften.’
Deze observaties zijn de conclusies van gedetailleerde discussies over de structuur van de samenleving zelf, met reflecties over de plaats van intermediaire instituties, privé-eigendom, het prijssysteem, de arbeidsverdeling, de familie, en hoe deze alle gerelateerd zijn aan de rol van het geloof in het laten voortbestaan van een sociaal committent aan de vrijheid.
Paus Johannes Paulus de Tweede vroeg aandacht voor de manier waarop de commerciële sector, die vrijwilligheid en samenwerking als grondslag heeft, juist de solidariteit ondersteunt en in stand houdt. Deze komt namelijk niet tot stand door dwang, maar door samenwerking en ruil. Centesimus blaast het begrip ‘subsidiariteit’ nieuw leven in: de idee dat problemen het beste kunnen worden opgelost door de mensen en instituten die er het dichts bij staan, en dat interventies van buitenaf alleen zouden moeten plaatsvinden wanneer strikt noodzakelijk en dan enkel op een tijdelijke basis. Het koppelen van deze twee ideeën van solidariteit en subsidiariteit laat ons de eindeloze mogelijkheden zien van menselijke samenwerking onder vrijheid en de grote limieten die altijd afgedwongen worden door de macht van de staat.
De paus is open over de aard van de totalitaire staat:
In de totalitaire en autoritaire regimes werd het principe dat geweld voorrang moest hebben boven de rede tot in het extreme doorgevoerd. De mens werd verplicht om zich te onderwerpen aan een opvatting van de realiteit die hem werden opgelegd en die niet door de deugden van zijn eigen rede in vrijheid bereikt werden. Dit principe moet omvergeworpen worden en absolute erkenning moet gegeven worden aan de rechten van het menselijke geweten dat alleen gebonden is aan waarheid, zowel natuurlijke waarheid als geopenbaarde waarheid. De erkenning van deze rechten houdt de primaire fundering in van elke authentieke vrije politieke orde.
De paus geeft verder sterke kritiek op de democratische staat:
Authentieke democratie is enkel mogelijk in een staat waarin de wet wordt gehandhaafd, en op de basis van een correcte opvatting van de menselijke persoon. […] Als er geen ultieme waarheid is die onze gids is in politieke activiteit, dan kunnen ideeën en overtuigingen gemakkelijk gemanipuleerd worden om redenen van macht. Zoals de geschiedenis laat zien vervalt een democratie zonder deze waarden gemakkelijk tot een open of nauwelijks verhuld totalitarisme.
En over de verzorgingsstaat zegt de paus:
Door direct in te grijpen en dus door de samenleving zijn verantwoordelijkheid te ontnemen, leidt de verzorgingsstaat tot een verlies aan menselijke energieën en een wildgroei aan publieke agentschappen die meer gedomineerd worden door bureaucratische manieren van denken dan door werkelijke zorg voor hun cliënten, met een overeenkomstige groei in uitgaven als gevolg.
Het document valt ook de oorlogsstaat aan:
Ik heb zelf, bij de gelegenheid van de recente tragische oorlog in de Perzische golf, herhaald: ‘Nooit meer oorlog!’. Nee, nooit meer oorlog, wat de levens van onschuldige mensen verwoest, mensen leert hoe te doden, de levens van zelfs zij die doden overhoop haalt, en wat een spoor van ressentiment en haat achter zich laat, wat het allemaal steeds moeilijker maakt om een werkelijke oplossing te vinden voor het probleem dat de oorlog veroorzaakte.
Lees verder in het artikel dat Jeffrey Tucker over de paus en vrijheid schreef. Lees het artikel dat Meervrijheid eerder publiceerde over Christendom, vrijheid en de staat.
Dit artikel verscheen eerder op: |
Het is inderdaad ingebakken in het Christendom: het inperken van de macht van de staat.
De eerste keer dat het Christendom dit presteerde op een schaal die, gezien in het licht van de tijd waarin dit plaatsvond, gelijk was aan deze tegen het communisme, was in de strijd tegen het Romeinse Caesarisme…toen al dus.
Eigenlijk nooit zoveel geweten van de paus. Ben ook pas geboren in 1985, dus tegen de tijd dat ik me uberhaubt politiek ging intresseren, was de paus al niet zoveel in beeld behalve rond pasen elke keer (vanwege de bloemen). Nooit geweten dat hij zoveel heeft betekent voor de vrijheid. En nu maar hopen dat de volgende paus ook veel (of zelfs meer) zal betekenen voor de vrijheid.
Comments are closed.